Albanië en de bunkers van Enver Hoxha

Dinsdag werd in Albanië de val van het communistische regime, dat het land sinds de Tweede Wereldoorlog in een stevige greep hield, herdacht. Net als in vele landen in Oost-Europa kwam er 25 jaar geleden een einde aan de macht van de communisten. Een deel van de Albanese bevolking is niet blij met de huidige regering, die te hard zou ingrijpen in de sociale voorzieningen. De herdenking van de val van het communisme liep dan ook uit op hevige protesten tegen het beleid van premier Rama, en richtte zich eveneens tot een symbool van het oude communistische regime, de bunkers van dictator Enver Hoxha.

De naoorlogse geschiedenis van Albanië is voor een deel vergelijkbaar met die van het grote buurland, het voormalige Joegoslavië. In de oorlog vochten in beide landen verschillende groeperingen tegen elkaar, zowel aan de kant van de geallieerden als de asmogendheden. De communistische partizanen wisten na de oorlog de macht te grijpen. Het toch al niet zo welvarende Albanië lag echter, meer dan menig ander land, volkomen in puin toen de oorlog eindigde.

Om het land op te stuwen in de vaart der volkeren. voerde partijleider en voormalig partizaan Enver Hoxha een stalinistische politiek in, die op termijn rampzalige gevolgen voor het land zou hebben. Hoxha was streng in de marxistisch-leninistische leer, en hing zelfs een tijdje het maoïsme aan, totdat China hem door de toenadering tot de Verenigde Staten in de jaren zeventig tegen ging staan.

Hoxha was een van de meest orthodoxe communisten van Europa. Die houding bracht hem juist in conflict met Moskou, in plaats van dat het Albanië tot het lievelingetje van de Sovjet-Unie maakte. Sinds de dood van Stalin in 1953 voerden zijn opvolgers in het Kremlin bij meerdere gelegenheden hervormingen door om ervoor te zorgen dat de partijdoctrine wat meer aansloot bij de economische en politieke realiteit in het land. Nikita Chroesjtsjov zocht toenadering tot het westen, en droeg de bondgenoten van het Warschaupact economische hervormingen op.

Enver Hoxha was niet blij met deze koerswijziging van Moskou, die volgens hem een fundamentele breuk met de ideologie van Marx en Lenin betekende. Bovendien was hij geschokt door de inval van de Sovjet-Unie in Tsjecho-Slowakije in 1968. Net als zijn tegenhanger in Joegoslavië, maarschalk Tito, keerde hij de doctrine van het Kremlin de rug toe.

Paranoïde

Een toenadering tot Joegoslavië zat er echter niet in, omdat de Albanese en Joegoslavische partizanen als sinds 1944 ruzie hadden. Anders dan Tito bleek Hoxha niet in staat om de strikte ideologie die hij in zijn jeugd had leren kennen en waarvoor hij had gevochten los te laten.

Na de verwijdering van Moskou koos Hoxha toenadering tot Beijing, een unicum in de Europese geschiedenis. De zogeheten pingpong-diplomatie van president Nixon en Mao Zedong, een toenadering tussen China en de Verenigde Staten die begon in 1972, maakte dat ook Mao als voorbeeld voor Hoxha afviel. De Albanese bevolking zou nog het meest lijden onder de teleurstellingen die de leider ter verwerken kreeg.

De paranoïde Hoxha deed zijn grote voorbeeld Stalin eer aan. Hij elimineerde machtige personen om hem heen, trad keihard op tegen oppositie in het land door hele families te deporteren, lange gevangenisstraffen op te leggen en de doodstraf volop uit te voeren. De Albanezen werden stevig onder de duim gehouden door de politie en de geheime dienst.

Terwijl het met de economie van het land maar niet wilde vlotten, de wegen en huizen in heel slechte staat verkeerden en de bevolking bij vlagen op het randje van hongersnood balanceerde, liet Hoxha 700.000 bunkers bouwen. In de steden en op het platteland, aan de kust en in de bergen verschenen karakteristieke koepelvormige geschutsputjes, die zowel de Sovjets als de Amerikanen, de Grieken, Joegoslaven en interne opstandelingen moesten tegenhouden.

Bunkerisering

Geïnspireerd door het succes van de guerrilla van de partizanen tijdens de Tweede Wereldoorlog dacht Hoxha dat de betonnen bunkers een overmacht van vreemde bezetters zouden kunnen tegenhouden. Van 1967 tot 1985, toen Hoxha stierf, vond daarom de ‘bunkerisering’ van Albanië plaats, zodat er tegenwoordig nog steeds gemiddeld 24 bunkers per vierkante kilometer in Albanië te vinden zijn. Een onvoorstelbaar aantal.

Enig militair nut hebben de bunkers nooit gehad, vanwege een gebrek aan een buitenlandse invasie, maar ook vanwege de slechte kwaliteit van de bunkers, die een vastberaden invasiemacht niet had kunnen tegenhouden. Duur waren ze wel.

De bouw van elke bunker kostte hetzelfde als de bouw van een bescheiden flatje, waaraan een groot tekort was in Albanië. De totale kosten van de bunkerisering waren meer dan twee keer zo hoog als die van de bouw van de beroemde Maginotlinie in het oosten van Frankrijk, bedoeld om de Duitsers tegen te houden, en even nutteloos. Het geld dat naar de bunkers ging had veel beter besteed kunnen worden aan andere voorzieningen in het land, ten behoeve van de bevolking. Maar Hoxha dacht daar duidelijk anders over.

Sinds zijn dood en de val van het communisme vijf jaar later zijn de bunkers een symbool geworden van de uitspattingen van stalinistische regimes in het algemeen en de paranoia van Enver Hoxha in het bijzonder. De alomtegenwoordigheid van de potsierlijke bunkertjes is voor Albanezen een dagelijkse herinnering aan de waanzin van de macht en de onwil van machthebbers om iets te doen aan het tragische lot van de bevolking.

Veel bunkers hebben in de loop der tijd andere bestemmingen gekregen, zoals schuur, opslagplaats, stal of zelfs woning. Hoewel ze ondertussen een speciale toeristische attractie geworden zijn, een ironische ontwikkeling die goed past in deze tijd, is het zeer begrijpelijk dat ontevreden Albanezen nog steeds hun woede uiten op de bunkers.

~ Ties Ramekers – Histoday

• Lees ook: Enver Hoxha (1908-1985) – Communistisch leider van Albanië
• Boek: Enver Hoxha. The Iron Fist of Albania
• Boek: Geschiedenis van Albanie

Albanië, een land vol bunkers: