Alphonse Renard (1842-1903) – Belgische geoloog met wereldreputatie

Reeds tijdens zijn leven verwierf Alphonse Renard internationale erkenning en grote faam voor zijn wetenschappelijk werk als geoloog en mineraloog. Hij wordt dan ook terecht beschouwd als één van de meest briljante onderzoekers in zijn vakdomein die de negentiende eeuw telde. Een kennismaking:

De beginjaren

De jonge Alphonse-François Renard, zoals zijn naam voluit luidde, werd op 27 september 1842 in een vrij bescheiden gezin geboren te Ronse, een stadje in de Belgische provincie Oost-Vlaanderen. Na zijn middelbare studie kreeg hij de kans om verder te studeren aan het Jezuïtencollege “Sancti Josephi Turnholtanum” waar hij in 1865 zijn geloften als Jezuïet aflegde. De Orde stuurde hem vervolgens naar hun abdij te Maria Laach in het Eifelgebied om er zich in de wijsbegeerte en wetenschappen te bekwamen. Het was daar, in deze vroegere actieve vulkanische regio, dat zijn interesse voor geologie werd gewekt.

Verdere studies en wetenschappelijke loopbaan

Meer en meer gepassioneerd door alles wat met geologie te maken had, besloot Renard om zich in dit vakgebied verder te specialiseren en in 1874 werd hij in het Leuvense Jezuïtencollege aangesteld als docent scheikunde en mineralogie. Drie jaar later, bij de oprichting in 1877 van het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurkunde, werd hij er de eerste conservator van de afdeling mineralogie en petrografie, een post die hij zou blijven waarnemen tot aan zijn benoeming in 1888 als professor in de geologie aan de Gentse universiteit. Het was in die periode dat hij met zijn essays over de samenstelling en structuur van stollingsgesteenten en de vorming van sedimenten afgezet door organisch materiaal grote naamsbekendheid verwierf die hem van de “Geological Society of London” de prestigieuze ‘John Bigsby prijs’ opleverde.

Renard’s bijdrage aan de Challenger expeditie (1872-1876)

De Challenger-expeditie, vernoemd naar het vlaggenschip dat er deel van uitmaakte, de H.M.S. Challenger, vormde de eerste grootschalige onderzoekscampagne naar de samenstelling van de oceaanbodems. Tijdens de expeditie werd onder meer het bestaan aangetoond van de Marianentrog, een bijna elf kilometer diepe kloof in de Stille Oceaan en de Mid-Atlantische Rug, een vijftienduizend kilometer lange omzeggens volledig onderzeese bergketen die zich uitstrekt van boven IJsland tot aan het sub-Antarctische eiland Bouvet.

De talrijke bevindingen en nieuwe inzichten die de expeditie opleverde, werden in 1891 door Renard samen met de Brits-Canadese oceanograaf en marine bioloog Sir John Murray gepubliceerd in het “Report on Deep-Sea Deposits based on the specimens collected during the voyage of H.M.S. Challenger in the years 1872 to 1876”. Dit boek wordt nog steeds beschouwd als het naslagwerk bij uitstek inzake maritieme geologie. Het bevat onder andere de eerste overzichtskaart die de zeebodem van de oceanen op gedetailleerde wijze schetst.

Geloof versus wetenschap

Intussen begon Renard steeds meer te twijfelen over hoe hij zijn geloof kon inpassen in een wetenschappelijk en rationeel perspectief. Uiteindelijk kwam hij tot het besluit dat de Kerkelijke dogma’s niet verenigbaar waren met zijn wetenschappelijke inzichten en verliet hij de Jezuïetenorde om enige tijd later het katholiek geloof af te zweren en te verzaken aan zijn priesterschap. Ontgoocheld over het onbegrip dat zijn beslissing uitlokte bij zijn vroegere medebroeders trad hij in 1901 toe tot de vrijmetselaarsloge “Les Amis philanthropes”.

Passend eerbetoon

Op 9 juli 1903 kwam Renard aan de gevolgen van een slepende ziekte in de Brusselse gemeente Elsene te overlijden. Mede op initiatief van de vrijdenkersloge “La libre pensée” werd in 1906 nabij de vijvers van de gemeente een standbeeld onthuld voor hem. De kalkstenen sculptuur die de geoloog voorstelt is een creatie van de Luikse beeldhouwer Alphonse de Tombay (1843-1918). Op de hardstenen sokkel staat volgend opschrift te lezen:

“Scientia liberavit eum” (letterlijk: ‘De wetenschap heeft hem bevrijd’)

Tijdens het interbellum werd het standbeeld verplaatst naar zijn huidige locatie aan de Generaal de Gaullelaan.

Omdat Renard één van de stuwende krachten was geweest achter de Zuidpoolexpeditie die Adrien de Gerlache in 1897 ondernam met de Belgica werd op Antarctica zijn naam vereeuwigd door een meer dan zevenhonderd meter hoge rotspunt die langs de kuststrook boven de ijsvlakte uittroont naar hem te vernoemen.

Verder werd te zijner aandenken in 1928 aan een mineraal afkomstig uit de mijnprovincie Katanga van het vroegere Belgisch Congo de naam ‘Renardite’ gegeven.

Boek: Report on Deep-Sea Deposits Based on the Specimens Collected During the Voyage of H.M.S. Challenger