Kijkt u televisie? Dan wordt u bedonderd. Of het nu gaat om The Voice Kids of historische documentaires. Televisie draait nauwelijks om waarheidsvinding, maar om kijkcijfers en scoops. Ik weet dat, want ik heb meegewerkt aan een documentaire van Andere Tijden Sport (ATS).
In 2008 kort na de dood van hardloopster Foekje Dillema, belde ATS mij of ik hun onderzoeker wilde worden. Ze wisten dat ik al ver was met mijn onderzoek naar het mysterie van Dillema’s schorsing in 1950. Ik twijfelde. Moest ik nu mijn resultaten weggeven aan een ander medium dan mijn boek? Mijn uitgever stelt dan voor dat beide media elkaar goed kunnen aanvullen, mits het boek als eerste uitkomt. Ik besluit in zee te gaan met ATS onder die voorwaarde en de voorwaarde dat we volledig samen zullen optrekken. Dat laatste was naïef. Beloftes werden al snel gebroken in “Hilversum”.
Ik heb drie jaar geïnvesteerd in contacten met direct betrokkenen rond Foekje Dillema en met medisch deskundigen. Op basis van deze gesprekken was het duidelijk dat er een Y-chromosoom in het spel was. Dillema had door dat chromosoom ook mannelijke geslachtskenmerken. In 1950 sprak men van hermafroditisme en hermafrodieten waren niet welkom in de vrouwencompetitie. Met het Y-chromosoom viel de Dillema-puzzel perfect in elkaar. Ik heb mijn bevindingen – waarvan buiten mij en een arts – niemand op de hoogte was gedeeld met ATS. Ze hadden me daarna niet meer nodig.
Een geneticus heeft vervolgens aan ATS voorgesteld om Foekjes DNA te laten onderzoeken in een forensisch lab (Dillema als misdadiger). DNA kon bijvoorbeeld uit oude kleding worden gepulkt. ATS sprak met een tantezegger van Dillema af dat zij haar kleding mochten onderzoeken. De tantezegger stelde wel als voorwaarde dat hij pas na het onderzoek al of niet toestemming zou geven voor de uitzending.
U snapt als lezer natuurlijk al dat ik daar volledig buiten stond. Ware het niet dat ik gebeld werd door een arts die me vroeg of ik wel wist dat er zakken met oude kleren van Dillema in het ziekenhuislab stonden. Ik stond perplex. Er volgde een knallende ruzie tussen mij en ATS. Maar voor geen prijs zouden ze mij op de hoogte stellen van de uitslag van het DNA-onderzoek. Omdat, zo zei eindredacteur Ad van Liempt mij letterlijk:
“We hebben een scoop en die geven we niet uit handen.”
Andere Tijden, andere zeden. Ik kon mijn boek nu niet meer uitgeven, want stel dat ik iets belangrijks over het hoofd had gezien. Ik kon niet anders dan lijdzaam wachten op de uitzending. Uiteraard toonde de forensisch deskundige een Y-chromosoom aan. Dat chromosoom werd kunstig onder de tafel geschoven in de documentaire, want de tantezegger zou met dit slechte nieuws natuurlijk nooit toestemming geven voor publicatie op tv. De boodschap was: Foekje was een vrouw en haar schorsing was onrechtmatig. Er waren hoogstens wat testikelcellen in haar eierstokken. No big deal. Het was allemaal de schuld van Fanny Blankers.
De ATS-documentaire Het Mysterie Foekje Dillema zit vol tegenstrijdigheden. Maar voor nagenoeg alle kijkers was de zaak veel te ingewikkeld om dat te doorzien. Mijn boek is een aantal maanden na de documentaire verschenen. Iedereen kent het, niemand heeft het meer gelezen. Maar nu zes jaar later dringt het langzaam tot Nederland door dat Foekje Dillema niet zomaar is geschorst. Dat er geen sprake was van een complot gesmeed door het echtpaar Blankers. In 2012 bleek zelfs dat Dillema in 1950 helemaal niet naar de keuring was gegaan. Waarmee haar lot natuurlijk snel bezegeld was. Dillema was in de ogen van de Atletiekunie niet volledig vrouw. Ik hoop dat u voortaan heel kritisch naar documentaires kijkt!
~ Max Dohle
Max Dohle is sporthistoricus en schrijver.
