Autonoom en autonomie – Betekenis

De term autonomie is een begrip dat in de geschiedenis veel voorkomt. Wat betekent autonomie of een autonoom bestuur precies? En wat zijn bekende voorbeelden van autonomie in de geschiedenis?

Betekenis van autonomie & autonoom

De betekenis van autonomie, een woord dat is ontleend aan het Grieks (αυτονομία), is ‘zelfwetgeving’. Auto betekent ‘zelf’, terwijl nomos ‘wet’ betekent. Letterlijk is autonomie dan ook een situatie waarin je de vrijheid hebt en jezelf de wet mag opleggen. Ben je autonoom, dan wordt je geregeerd door je eigen wetten. Je bent soeverein en bepaalt zelf (eventueel met anderen in een democratie) welke regels en wetten voor jezelf en de anderen gelden. Een goede definitie van autonomie is:

De vrijheid en mogelijkheid van een bepaalde eenheid – zoals een individu, organisatie of natie – om zelf(standig) beslissingen te nemen.

En iemand die ‘autonoom handelt’, neemt beslissingen en voert acties uit op basis van eigen overtuigingen, waarden en inzichten, zonder directe invloed van anderen of externe druk. Synoniemen van het begrip autonomie zijn ‘zelfbestuur’, ‘zelfregering’, ‘zelfbeschikking’, (individueel) ‘zedelijke zelfstandigheid’ of ‘zelfstandig beslissingsrecht’.

Autonomie is een fundamenteel recht dat typerend is voor het liberalisme en democratische samenlevingen. In deze samenleving is de vrijheid van het individu gegarandeerd.

Een van de belangrijkste denkers of filosofen die over het fenomeen autonomie heeft nagedacht, is de Duitse filosoof Immanuel Kant. Hij zag autonomie als het tegenovergestelde van heteronomie, waarbij iemand (al dan niet als autocraat) andere mensen de wet voorschrijft. De mens handelde in Kants ogen goed en moreel als hij of zij dingen deed in overeenstemming met de morele wet die hij of zij ‘in zichzelf draagt’. Deze wet betitelde hij als het categorisch imperatief. De morele autonomie was voor Kant een erg belangrijk basisprincipe.

Enkele voorbeelden van autonomie in de geschiedenis

Belangrijke stromingen of denkrichtingen waarbinnen autonomie een belangrijke rol speelt, zijn het humanisme (dat opkwam tijdens de Renaissance vanaf de vijftiende eeuw), vrijmetselarij en bewegingen uit de tijd van de Verlichting (achttiende eeuw).

Volgens het humanisme zijn er vier dimensies van het fenomeen autonomie: zedelijke autonomie, autonomie als politiek ideaal, autonomie als levenskunst en autonomie & geestelijke zorg.

Bronnen ▼