De Berlijnse muur was een 45,3 kilometer lange muur die West- en Oost-Berlijn van 13 augustus 1961 tot 9 november 1989 scheidde. Het is een van de bekendste symbolen van de Koude Oorlog, het IJzeren Gordijn en de Duitse tweedeling. Waarom werd de Berlijnse muur gebouwd?
De geallieerde landen Frankrijk, Sovjet-Unie, Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten krijgen ieder een deel van het land toegewezen dat ze voorlopig zullen besturen (zie kaart). Het gebied om de voormalige hoofdstad van Duitsland, Berlijn, hoort bij de Sovjet-Unie, maar de stad zelf is ook verdeeld in vier sectoren.
Het eind van de Tweede Wereldoorlog heeft inmiddels ook het begin van de Koude Oorlog ingeluid, een periode van grote spanningen tussen de Communistische wereld en het Westen. Deze spanning bereikt op 24 juni 1948 voor het eerst een piek. De Sovjet-Unie besluit dan de weg-, rail- en binnenvaartverbindingen tussen de westelijke bezettingszones van Duitsland en West-Berlijn af te sluiten.
Tot het moment dat de blokkade opgeheven wordt (12 mei 1949) moet West-Berlijn via een luchtbrug bevoorraad worden. De Sovjet-Unie besloot tot het instellen van de blokkade naar aanleiding van de invoering van de Deutsche Mark in West-Berlijn. Deze nieuwe munt werd in West-Duitsland geïntroduceerd om zwarte handel te stoppen en de komst van een nieuwe inflatiegolf te voorkomen. De Russische autoriteiten zagen de komst van de D-Mark echter als een bedreiging en besloten tot een blokkade.
Animatie over de Berlijnse Muur
Op initiatief van de Sovjet-Unie wordt er een grenspolitiemacht opgebouwd. Deze komt voor het eerst in actie op 1 december 1946. Wie voortaan van de oostelijke sectoren naar de westelijke sectoren wil reizen heeft voortaan een zogenaamde interzonepas nodig. De eerste grensafzettingen worden rond deze periode geplaatst. In steden wordt dit gedaan door barricades op te werpen en in de bossen vaak met behulp van prikkeldraad.
Op 2 oktober 1949 wordt in Oost-Duitsland de Deutsche Demokratische Republik (DDR) opgericht. Vanaf de oprichting vertrekken veel inwoners van de DDR naar West-Duitsland. Dat deel van het voormalige Duitse Rijk doet het economisch goed, onder meer door de invoering van de Deutsche Mark. Vanaf 1952 begint de Sovjet-Unie actief op te treden tegen de naar West-Duitsland vluchtende burgers. De grens wordt afgezet met hekken, bewakingsposten en alarminstallaties. Aan de grenskant wordt het gebied afgesloten met een 500 meter brede bufferzone. De sectorgrens loopt echter dwars door dichtbevolkt gebied en is hierdoor moeilijk te bewaken. De grens tussen Oost- en West-Berlijn blijft hierdoor relatief open. Naar schatting weten tussen 1949 en 1961 ongeveer 2,6 miljoen inwoners van de DDR via Oost-Berlijn te vluchten naar West-Duitsland. Berlijn wordt feitelijk een poort naar het westen waarvan ook veel Polen en Tsjechen gebruik maken.
Voor de economie in de DDR zijn de vluchtende burgers een groot probleem. Een groot deel van de vluchtende burgers bestaat namelijk uit hoogopgeleide jonge mensen.
De loop van de Berlijnse muur
Sovjet-leider Nikita Chroesjtsjov besluit in 1961 dat de leegloop van de DDR definitief tot een eind moet komen. Net als secretaris-generaal van de SED Walter Ulbricht is hij van mening dat er een muur gebouwd moet worden. In de nacht van 12 op 13 augustus wordt een begin gemaakt met de bouw van de Berlijnse Muur. In enkele weken wordt een zwaarbewaakte betonnen hindernis opgeworpen. Op zeven plekken in de muur komen bewaakte doorgangsposten. Ook de andere delen van de muur worden bewaakt. Grenswachten krijgen het bevel te schieten op personen die over de muur naar West-Berlijn proberen te vluchten. De strenge bewaking kan overigens niet voorkomen dat sommige inwoners van de DDR toch proberen over de muur te vluchten. Naar schatting worden er tijdens de bijna dertig jaar dat de muur bestaat tweehonderd vluchtelingen gedood.
De Berlijnse Muur is een doorn in het oog van het Westen. Aan de westzijde van de muur wordt een monument geplaatst voor degenen die om zijn gekomen tijdens vluchtpogingen en wie in de buurt van de DDR-grenswachten komt, ziet een grote foto waarop een DDR-grenswacht te zien is die de benen neemt naar het Westen. De Amerikaanse president John F. Kennedy bezoekt Berlijn op 23 juni 1963 en toont zich solidair met de inwoners van Berlijn door in zijn toespraak Ich bin ein Berliner te roepen. Jaren later (1987) bezoekt een andere Amerikaanse president het verdeelde Berlijn: Ronald Reagan. Vanaf een platform met uitzicht op de muur roept hij de Sovjet-president Michail Gorbatsjov op de muur neer te halen.
“Tear Down This Wall”-speech van Ronald Reagan (1987)
Val van de muur
Op 9 november 1989 maakt DDR-politicus Günter Schabowski tijdens een persconferentie bekend dat de DDR haar grenzen zal openen. Als een journalist hem vraagt wanneer het vrije reizen van kracht wordt, antwoordt hij: “Sofort, unverzüglich” (onmiddellijk). Oost-Duitsers trekken hierop massaal naar de Berlijnse Muur. Voor de grenswachten kwam het bericht als een grote verrassing. Enige tijd wisten ze dan ook niet wat moesten doen. Uiteindelijk openen ze echter de poorten. Een groot volksfeest barst los en bereikt in Berlijn haar hoogtepunt. De Val van de muur is een feit. Vele Oost-Duitsers hakken stukken uit de muur die hen jarenlang heeft gescheiden van het westen.
Binnen een jaar is de hereniging van Duitsland een feit.
De val van de Berlijnse Muur was voorafgegaan door een aantal belangrijke gebeurtenissen. Oktober 1989 werd de Staatsraadvoorzitter van de DDR, Erich Honecker, met steun van Moskou afgezet. De hardliner werd opgevolgd door Egon Krenz, iemand die pleitte voor vrije verkiezingen. In mei 1989 hadden Hongaarse grenswachters een gat geknipt in de grens met Oostenrijk. Het eerste gat in het IJzeren Gordijn. Kort hierna volgde Praag en in november 1989 was het dus de beurt aan Berlijn.
De Berlijnse Muur bezoeken
Het grootste deel van de muur is inmiddels afgebroken, maar er is in Berlijn nog genoeg dat herinnert aan het bouwwerk en ook staan er nog wel degelijk stukken van de muur overeind. En daar waar de muur wel is verdwenen, geven klinkers in het wegdek de loop van de Berlijnse Muur nog aan.
Een bekend en interessant deel van de Berlijnse Muur dat nog altijd (gratis) te bezoeken is, is de zogenaamde East Side Gallery. Dit is een stuk van muur dat na die Wende vanaf december 1989 door 118 kunstenaars werd beschilderd. Het is de langste openlucht-galerie ter wereld.
