Boreas en de ‘boreale wereld’

Binnen de Griekse mythologie geldt Boreas als de personificatie van de noordenwind. Hij zou zeelieden een gunstige wind bezorgen door met een schelp vanuit het noorden te blazen. Het noorderlicht (aurora borealis), een sensationeel natuurverschijnsel dat tijdens de kortste maanden van het jaar soms boven de noordpoolhemel is te zien, is van de naam van deze god afgeleid. Het Romeinse equivalent van Boreas is Aquilo.

Volgens de mythologie stelde de oppergod Zeus op een dag Aeolus, een zoon van zijn broer Poseidon, aan als de bewaarder van de Anemoi, de vier winden: Boreas (noordenwind), Notos (zuidenwind), Euros (oostenwind) en Zephyrus (westenwind). Aeolus sloot deze winden op in een grot zodat hij ze op pad kon sturen als hij voor een bepaalde zaak wat wind nodig had. Volgens andere verhalen leefde de windgod Boreas in Thracië, ten noorden van de Aegeïsche zee. Waar Zephyrus bekend stond om zijn milde wind, ging Boreas soms verwoestend tekeer.

Hoewel de god uit het noorden kwam en daar ook symbool voor stond, werd Boreas vooral geëerd in Athene waar men jaarlijks zogeheten Boreasmifeesten hield. De windgod was vooral populair omdat hij de Grieken tijdens de slag bij Artemisium (480 v.Chr.) zou hebben geholpen door de vijandige Perzische vloot met een stormachtige wind in de problemen te brengen. In kunstwerken werd Boreas meestal afgebeeld als een krachtig figuur met een vleugels, een baard en een korte, geplooide tuniek.

Ontvoering van Orithyia

Boreas werd geboren uit Eos, de godin van de dageraad en de Titaan Astraeus. De windgod stond, zoals zoveel goden, bekend als tamelijk overspelig. Op een dag liet hij zijn oog vallen op Orithyia, een dochter van koning Erechtheus van Attica. Terwijl de koningsdochter danste bij een rivier omhulde Boreas haar met een wolk en nam haar vervolgens mee naar Thracië. Uit deze verbintenis werden hierna twee zonen (Calaïs en Zetes) en twee dochters (Chione en Cleopatra) geboren. De zonen van Boreas en Orithyia hadden aanvankelijke een menselijke gedaante, maar kregen later houden vleugels. Ze werden gedood door de held Heracles.

De boreale wereld

Geologen en botanici gebruiken het woord ‘boreaal’ wel eens als gesproken wordt over noordelijke bossen. Ook is Boreaal een aanduiding voor een tijdperk in Noordwest-Europa gedurende het Holoceen. In Nederland maakte het grote publiek kennis met het bijvoeglijk naamwoord ‘boreaal’ dankzij een speech van Forum voor Democratie-leider Thierry Baudet in 2019. Nadat zijn partij bij de Provinciale Statenverkiezingen een grote overwinning had geboekt, richtte Baudet zich ten overstaan van de landelijke pers tot de leden van zijn partij. Zijn geruchtmakende toespraak opende hij met een verwijzing naar de uil van Minerva, om vervolgens stil te staan bij de staat van Nederland en Europa:

“Te midden van de brokstukken van wat ooit de grootste en mooiste beschaving was die de wereld ooit heeft gekend. Een beschaving die alle uithoeken van de wereld bestreek, die vol zelfvertrouwen was, en die de mooiste architectuur, de mooiste muziek en de mooiste schilderkunst heeft voortgebracht die ooit onder de sterrenhemel heeft bestaan. Ons land maakt onderdeel uit van die beschavingsfamilie.

Maar net als al die andere landen van onze boreale wereld, worden we kapotgemaakt door de mensen die ons juist zouden moeten beschermen. We worden ondermijnd door onze universiteiten, onze journalisten. Door de mensen die onze kunstsubsidies ontvangen en die onze gebouwen ontwerpen. En vooral worden we ondermijnd door onze bestuurders.”

In zijn eigen partij zorgde de toespraak voor nogal wat commotie en ook de landelijke pers was gefascineerd. Er verschenen verschillende artikelen waarin de speech werd ontleed en ook stilgestaan werd bij de zogenoemde “boreale wereld”. Wat bedoelde Baudet daar nou eigenlijk mee? En waarom gebruikte hij dat woord? Critici wezen erop dat het begrip in Nederland tamelijk onbekend was, maar dat het woord in Frankrijk bijvoorbeeld geregeld werd gebruikt door de extreemrechtse politicus Jean-Marie Le Pen als verwijzing naar gedachtegoed van raszuiverheid. Zo zei de Fransman bijvoorbeeld eens:

“Nous devons impérativement nous entendre avec la Russie pour sauver l’Europe boréale et le monde blanc.” (Het is absoluut noodzakelijk dat we tot een overeenkomst komen met Rusland om Noord-Europa en de blanke wereld te redden.)

Ook werd in krantenartikelen gewezen op de prominente nazi Heinrich Himmler die geloofde dat het arische ras voortkwam uit een mythische noordelijke provincie die hij ‘Hyperborea’ noemde. Het begrip boreaal zou daarmee vandaag de dag een soort codewoord zijn (of dog whistle) zijn geworden voor ‘arisch’ of ‘Germaans’ en daarmee verwijzen naar de zogenaamde raszuiverheid die in het Derde Rijk centraal stond. Volgens zijn critici wist dat Baudet dat heel goed en gebruikte hij het woord mogelijk zelfs juist daarom. De FvD-leider zag dat zelf heel anders. In een gesprek met een AD-journalist reageerde hij als volgt:

“Dat (boreaal, red.) is letterlijk het licht dat vanaf de Noordpool schijnt, dat in de winter een soort groene glans geeft. Maar eigenlijk betekent het gewoon Europa, of de westerse wereld. De westerse beschaving. (…) Ik bedoel ermee wat ik ermee bedoel. En als iemand anders dat woord in een heel andere context wenst te gebruiken, is dat zijn of haar probleem. Nogmaals: het is gewoon een mooie, poëtische aanduiding van de westerse wereld.”

Bronnen ▼