De Canon van Nederland in de Koninklijke Bibliotheek

De Nederlandse Canon herbergt vijftig belangwekkende thema’s die tezamen het fundament van de Nederlandse geschiedenis vormen: het omvat alles dat iedereen minimaal zou moeten weten van de Nederlandse geschiedenis en cultuur.

Deze aaneenschakeling van culturele en historische onderwerpen is, al sinds de samenstelling ervan door cultuurhistoricus Frits van Oostrom en zijn collega’s in 2006, onderwerp van debat. De keuze voor de onderwerpen zou te arbitrair zijn, de ‘zwarte pagina’s’ uit de Nederlandse geschiedenis te onderbelicht en de canon zou, tot slot, door de overheid bedoeld zijn als bevestiging van onze nationale identiteit – een imaginair construct, want, daar zijn een legio historici het over eens, dé Nederlandse identiteit bestaat niet.

In het recent verschenen boek, De Canon van Nederland in de Koninklijke Bibliotheek, wordt handig voorkomen dat het boek ten prooi valt aan de voortdurende discussie tussen voorstanders van de Canon en Canoncritici. In het voorwoord maakt algemeen directeur van de KB Lily Knibbeler namelijk duidelijk dat het feit dát er gediscussieerd wordt over de Canon, over wat er tot het nationaal erfgoed behoort, over welke lichte en zwarte bladzijden bij iedereen bekend moeten zijn en over het perspectief waarmee we naar het verleden kijken, net zo belangrijk is – en misschien nog wel belangrijker – dan de Canon zelf.

Drilboeken van prins Maurits

Geïnspireerd op de Canon hebben de collectiespecialisten van de KB vijftig opmerkelijke stukken, overeenkomstig met de vijftig vensters, geselecteerd en beschreven. Daarbij is soms gekozen voor een écht uniek stuk, terwijl er in andere gevallen is gekozen voor een heel ‘gewoon’ boek dat juist representatief is voor een deelcollectie. Op die manier wordt de lezer meegenomen door de enorme collectie van de KB en krijgt hij bij ieder stuk een verrassend inkijkje in het corresponderende venster van de Canon.

Neem nu de militaire instructieboeken die, ten tijde van de Republiek, op het bevel van prins Maurits werden vervaardigd. Met de Tachtigjarige Oorlog op de achtergrond vond Maurits het hoog tijd om het leger sterk te professionaliseren. Daarom gaf hij tekenaar en schilder Jacob de Gheyn opdracht om het boek Wapenhandelinghe van Roers, Musquetten ende Spiessen te illustreren.

Aan de hand van prachtige, kleurrijke afbeeldingen konden soldaten en officiers zien hoe zij hun wapens moesten hanteren. Deze zogenoemde drilboeken van prins Maurits waren de basis voor militaire successen en derhalve voor de consolidering van de Republiek. De militaire handboeken worden op een heldere manier met hun historische context verweven en zijn een verrassende, maar zeer geslaagde, invulling van het Canonvenstertje ‘De Republiek’.

Vriendenboekje

Een ander voorbeeld is het vriendenboekje van Jacobus Heyblocq (1623-1690), rector van de Latijnse school in Amsterdam. In zijn vriendenboekje hebben talloze beroemde dichters, professoren en schilders hun bijdragen geleverd. Jacob Cats, Joost van den Vondel en Christiaan Huygens zijn daar voorbeelden van. Daarmee biedt het album een schitterende weergave van de Amsterdams culturele bloeiperiode en is het een fascinerend studieobject voor onderzoek naar de leefwereld van de zeventiende-eeuwse culturele en intellectuele elite. Het album amicorum van Heyblocq is gekoppeld aan het venstertje ‘Rembrandt’. Ook Rembrandt van Rijn leverde namelijk een bijdrage aan het vriendenboekje. Zo tekende Rembrandt een Bijbelse scene, waarin de oude Simeon het kindje Jezus in zijn armen neemt, in het boekje. Net als de keuze voor de militaire instructieboekjes is ook deze keuze verrassend, ontroerend haast, en maakt het de lezer nieuwsgierig naar de overige achthonderd vriendenboekjes in de KB-collectie.

Discussie

Ook documenten uit ons meer recente verleden zijn in de de KB-collectie opgenomen. Bijvoorbeeld het stripverhaal Sjors en Sjimmie – De gasbel, behorend bij het op een na laatste venstertje van de Canon (‘de gasbel’). Het verhaal over de firma Kooldraad die in de tuin van tante Elizabeth naar gas gaat boren, ademt hebzucht, een kenmerk dat door toenmalige critici en politiek commentatoren frequent werd toegedicht aan de heren en dames van het Binnenhof. Daar werd immers besloten dat er zo snel en zo veel mogelijk gas uit de grond naar boven gehaald moest worden om de Nederlandse economie een geweldige impuls te geven. De KB-specialisten schromen niet te benoemen dat die geweldige exploitatiedrang tegenwoordig voor veel discussie zorgt, met name in het door aardschokken getroffen Groningen: is economisch gewin tegenwoordig nog altijd belangrijker dan milieukwaliteit en Gronings welzijn? Zo wordt de Canon, geheel in de geest van de opstellers, gebruikt om discussie aan te wakkeren.

De Sjors en Sjimmie-strip stamt overigens uit 1969 – het jaar waarin de KB, naast stripverhalen, ook besloot om cartoons en krantenstrips in haar collectie op te nemen – een groot gedeelte daarvan is, zo wordt terloops gemeld, door de inspanningen van de KB gedigitaliseerd en gemakkelijk raadpleegbaar. Een beetje zelfreclame nemen we de auteurs uiteraard niet kwalijk.

Schatten

De originele bronkeuzen, voorzien van een adequate contextschets, zorgen ervoor dat dit boek de Nederlandse Canon op een boeiende manier vertelt. Sommige minpunten nemen we daarbij graag voor lief. De vergelijking tussen hunebedden en de eerste Nederlandse websites (de een uit de digitale oertijd, de ander uit de echte prehistorie) voelt geforceerd en gekunsteld aan; het schreeuwende cursieve lettertype, in het overigens grafisch prachtig vormgegeven boek, is irritant; en de besprekingen van de individuele herkomst van ieder geselecteerd stuk worden soms wat eentonig, waardoor ook de context van het betreffende ‘venstertje’ wat op de achtergrond raakt.

Desalniettemin is de verzameling van beroemde handschriften, onbekende brieven, luxueuze atlassen en kinderboeken, allen opgehangen aan de Canonkapstok, interessant, humoristisch, ontroerend en – bovenal – ontzettend verrassend. De lezer wordt daardoor onvermijdelijk nieuwsgierig naar alle andere schatten die in de gigantische KB-collectie verzonken liggen.

Boek: De canon van Nederland in de KB
Ook interessant: Canon van Nederland laat héle geschiedenis van Nederland zien

Bekijk dit boek bij: