Carl von Rabenhaupt – Redder van Groningen

De bovenstaande buste van Carl von Rabenhaupt is te zien op een van de buitenmuren van het Groningse Goudkantoor, ooit het kantoor van de ontvanger van de provinciale belastingen. Het besnorde heerschap was in de zeventiende eeuw een van de commandanten van het Staatse leger. Meer precies: hij verdedigde Groningen tijdens het Rampjaar.

Rampjaar

In 1672 vielen Frankrijk en Engeland de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden aan. Dat vormde het begin van wat tijdens mijn studie nog de Guerre de Hollande heette en inmiddels, zo zie ik op Wikipedia, de Hollandse Oorlog. Eigenlijk kwam de oorlog vrij onverwacht. Dat de Franse koning Lodewijk XIV de noordelijke gewesten haatte, was bekend, maar dat Engeland zich liet verleiden tot een bondgenootschap, was onlogisch. Het was niet in het Britse belang als de Fransen de Vlaamse en Hollandse kusten zouden beheersen. Een Britse diplomaat met ervaring in Den Haag, William Temple, oordeelde dat zelfs een donderslag op een wolkeloze winterdag de wereld niet meer had kunnen verbazen.

Engeland was echter niet de enige bondgenoot van de Fransen. Ook het prinsbisdom Münster, dat zich langs de Eems uitstrekte tot aan de Dollard, was van de partij. En het was tegen deze laatste tegenstander, bisschop Bernhard von Galen van Münster, dat Von Rabenhaupt zich bewees.

Operaties op de rechterflank

Omdat ze de zuidelijke, Spaanse Nederlanden wilden ontzien, rukten de Fransen op via het aartsbisdom Keulen. Dat was de vierde vijand waartegen de Republiek het moest opnemen. Via Kleef vielen de Fransen vervolgens de Achterhoek binnen. Na ook de IJssel te zijn overgestoken, bereikten ze Utrecht en Naarden, waar ze stuitten op de Hollandse Waterlinie. De Münsterse troepen verdedigden intussen de rechterflank van het Franse leger en hadden aanvankelijk succes: nadat Overijssel in zijn handen was gevallen nam Von Galen ook Coevorden in. Daarmee lag de weg naar het noorden open.

De inname van de vesting Bourtange zou de mogelijkheid hebben geopend de Münsterse troepen via de Eems te bevoorraden en de Münstersen boden het garnizoen 200.000 gulden om over te lopen, maar kregen als antwoord dat er 200.000 kogels op hen wachtten. Dat was de eerste tegenvaller tijdens de Münsterse opmars richting Groningen. De volgende tegenvaller was dat Von Rabenhaupt ten oosten en ten westen van de stad het ommeland blank had gezet. Bovendien had hij de stedelijke verdedigingswerken in staat van gereedheid gebracht.

Het beleg van Groningen

Toch zou het erom spannen, want Von Galen arriveerde met ruim 20.000 man, waartegenover Von Rabenhaupt 2000 soldaten en 1260 bewapende burgers kon zetten. De blokkade duurde – op onze Gregoriaanse kalender – tot 28 augustus. Tijdens de belegering schoten de Münstersen 4000 tot 5000 brandbommen op Groningen af, die vooral het zuiden van de stad troffen. De stad gaf echter geen krimp.

Bovendien kon Groningen over het Rijtdiep worden bevoorraad. Een Münsterse poging om deze lijn af te snijden door een aanval over Drachten, liep op niets uit. Ook een aanval over het oosten liep op niets uit omdat de verdedigers de dijk bij Delfzijl doorstaken. Inmiddels stond bijna een kwart van de huidige provincie Groningen blank, mede doordat het beestachtig slecht weer was.

Het Münsterse leger raakte gedemoraliseerd en toen Von Galen, die inmiddels de bijnaam Bommen Berend had gekregen, het teken voor de aftocht gaf, waren ruim 4500 soldaten gesneuveld en zo’n 5500 man gedeserteerd of krijgsgevangen. In de loop van de volgende maanden wist Von Rabenhaupt alle door de Münstersen veroverde steden te heroveren, wat in het verre Amsterdam de dichter Vondel deed uitbarsten in de jubelzang die u hieronder leest.

1673 en daarna

Het behoud van Groningen was niet het enige succes. Lodewijk XIV had Kleef bezet, een stad die behoorde tot het keurvorstendom Brandenburg. (De stadhouder was de Maurits die in Den Haag het Mauritshuis heeft laten bouwen.) Keurvorst Frederik Willem steunde vanaf nu de Republiek en dwong de Fransen hun troepen te verspreiden. Omdat Michiel de Ruyter ter zee de Engelsen al had afgeslagen, was Lodewijks plan in feite mislukt. Evengoed heerste er grote paniek in Holland, waar de gebroeders De Witt om het leven waren gebracht en prins Willem III de macht kreeg.

In het volgende jaar verloor Lodewijk steeds meer de greep op de situatie. Carl von Rabenhaupt marcheerde zuidwaarts, Michiel de Ruyter versloeg de Britten bij Kijkduin en Willem III veroverde Bonn. In 1674 trokken Engeland, Münster en Keulen zich terug uit de oorlog.

De strijd zou duren tot 1678 en eindigde met de Vrede van Nijmegen. Tactisch had de Republiek gewonnen en het schijnt dat Franse historici Lodewijks Hollandse campagne beschouwen als een grote militaire en politieke mislukking. De schade was echter immens geweest en de Republiek zou zich nooit volledig herstellen.

Lees ook: 1672 – Rampjaar voor de Nederlandse Republiek
Overzicht van Boeken over de geschiedenis van Groningen