Politbureau – uitvoerend orgaan in communistische landen

Een Politbureau (of: Politburo) was en is een centraal bestuursorgaan in communistische landen. Van 1919 tot 1991 kende de Sovjet-Unie (tot 1922: Rusland) een eigen Politbureau. De DDR had een eigen Politbureau tot 1989. Noord-Korea en China beschikken tegenwoordig nog steeds over dit bestuursorgaan, al heeft deze in China niet de absolute macht.

Van Centraal Comité naar Politbureau

Het Politbureau – een afkorting van Politiek Bureau – geldt als uitvoerend orgaan van de communistische partij en is de tegenhanger van het parlement dat in democratieën het hart van het bestuur vormt. Na de Russische Revolutie van 1917 kende Rusland, en vanaf 1922 de Sovjet-Unie, als hoogste bestuursorgaan eerst een Centraal Comité, waarin communistische partijbonzen zitting hadden. Maar in maart 1919 werd het Politbureau gecreëerd, een kleinere club – van vijf à tien leden – die bestond uit de machtigste communisten binnen de partij. De eerste zitting van het Politbureau vond plaats op 16 april 1919.

Duidelijk mag zijn dat het Politbureau de Russische oligarchie vertegenwoordigde: een kleine groep invloedrijke mannen had alle macht. En binnen dat groepje danste iedereen naar de pijpen van de grote leider: Vladimir Lenin, Jozef Stalin, Nikita Chroesjtsjov, Leonid Brezjnev, et cetera.

Politbureau: basis van de dictatuur van het communisme

Het Politbureau kan beschouwd worden als een van de belangrijkste bouwstenen van de dictatuur van het communisme. Politbureaus golden als het uitvoerend orgaan van de eenpartijstaat. Binnen het Politbureau maakte de dictator de dienst uit, met Stalin als meest typerende voorbeeld. Daarnaast bestonden er nauwe banden tussen het Politbureau en de geheime dienst Tsjeka (later: NKVD). Zo kregen de bekende NKVD-leiders Genrich Jagoda, Nikolaj Jezjov en Lavrenti Beria rechtstreekse opdrachten vanuit het Politbureau om de Grote Zuiveringen in de jaren 1930 uit te voeren. En Beria nam, na de Tweede Wereldoorlog, zelf zitting in het Politbureau.

Van een trias politica, de door Montesquieu voorgestelde scheiding tussen uitvoerende, wetgevende en rechterlijke macht, was in dit politieke systeem geen sprake. Mensen die een politiek afwijkend geluid lieten horen, werden geëxecuteerd of verdwenen in de Goelag-kampen in Siberië of andere afgelegen oorden.

Veel niet-Russen in het Politbureau

Interessant is dat in de beginjaren van het Politbureau met name in de jaren 1920, veel niet-Russen in dit orgaan zaten. Dit merkt Kees Boterbloem terecht op in zijn recent verschenen ‘Elementaire Deeltje’ (nr.45) De Russische Revolutie (2016):

“Opgemerkt dient te worden dat veel leidinggevende posities in de centrale partij- en regeringsorganen in de jaren 1920 door niet-Russen werden bekleed, zoals de Georgiër Stalin [NB. de latere NKVD-leider Beria was ook Georgiër, red.], de Pool Dzjerzjinski, en de Joden Trotski, Zinovjev en Kamenev allen Politburo-leden. Dit paste in de ideologie die het nationalisme beschouwde als een symptoom van de kapitalistische fase van de geschiedenis en daarom gedoemd was te verdwijnen. Karl Marx had aangekondigd dat het nationalisme na de revolutie zou plaatsmaken voor de internationale gelijkheid en solidariteit van de zegevierende arbeidersklasse.” (p.106,107)

Einde aan Politbureaus in Oost-Europa

In 1990, tijdens het 28e Partijcongres, verschoof de macht in de Sovjet-Unie van het Politbureau naar het parlement. Uiteindelijk kwam er in augustus 1991 een einde aan het Russische Politbureau. Het Politbureau werd in augustus 1991 opgeheven, het jaar waarin ook de Sovjet-Unie als staatsvorm, ontbonden werd. De Sovjet-Unie maakte kort erna, in december 1991, plaats voor het Gemenebest van Onafhankelijke Staten (GOS).

In de DDR was het Politbureau al opgeheven per 7 november 1989, kort voor de val van de Berlijnse Muur.

Boek: De Russische Revolutie. Een nieuwe geschiedenis (2017)
Lees verder: De Russische Revolutie: oorzaken, samenvatting & tijdlijn
Ook interessant: De Koude Oorlog: belangrijkste personen en gebeurtenissen

Bronnen ▼