Conservatisme – Betekenis & kenmerken

De term conservatisme is een veelvoorkomend begrip uit de politieke geschiedenis. Wat betekent deze term en waar komt het woord conservatisme eigenlijk vandaan? En wat zijn de belangrijkste kenmerken van conservatieven?

Wat betekent conservatisme?

Van het begrip conservatisme zijn veel definities in omloop. Een vrij algemene definitie van de term is:

“Een politieke, maatschappelijke of culturele richting of opstelling die streeft naar het behoud van de bestaande orde.

Meer algemene betekenissen van de term conservatisme die ook wel als synoniem voor dit woord gebruikt worden, zijn onder andere behoudzucht, starheid, onbuigzaamheid of verstarring. De termen conservatief en conservatisme zijn afgeleid van het Latijnse woord conservare, wat beschermen, bewaren of behouden betekent. Een conservatief wil als het ware dat wat bereikt is, de traditie en de verworvenheden, behouden, ondanks de veranderingen van de moderne tijd.

Het conservatisme kwam, net als veel andere ‘ismes’ – denk aan het liberalisme, socialisme, abolitionisme, feminisme, anarchisme en confessionalisme – vooral sterk op in de negentiende en twintigste eeuw.

Historische voorbeelden van het conservatisme

Voorbeelden van conservatieve denkers zijn er genoeg. Een bekende heraut van het conservatisme is de Britse denker Edmund Burke (1729-1797), die fel ageerde tegen de waarden van de Franse Revolutie, zoals vrijheid en gelijkheid. Burke wordt feitelijk gezien als de grondlegger van het conservatisme als stroming, met als invloedrijk werk zijn boek Reflections on the French Revolution (1791). Ook de antirevolutionaire staatsman Abraham Kuyper (1837-1920), die zich door Burke liet inspireren, kan als een conservatief denker worden bestempeld, hoewel hij in zijn optreden gebruikmaakte van moderne middelen, zoals een eigen krant (De Standaard), politiek Partij (ARP) en een eigen universiteit (Vrije Universiteit).

Conservatieven geloofden fundamenteel in de ongelijkheid van de mens, zoals de maatschappelijk norm was tijdens het ancien regime, toen aristocratie en geestelijkheid de dienst uitmaakten ten koste van de meerderheid. Aanhangers van het conservatisme geloofden verder in een maatschappelijk-politieke hiërarchie.

Politiek en cultureel conservatisme ontstaat vaak als reactie op de moderniteit en op (grote) veranderingen in het heden. Een typisch conservatieve culturele beweging was bijvoorbeeld in de vroege negentiende eeuw de Romantiek. Deze stroming was een reactie op de maatschappelijke en culturele veranderingen die in gang waren gezet door de Industriële Revolutie en de Franse Revolutie.

Een ander voorbeeld van een conservatieve stroming was de tijd van de Restauratie (1815-1830), toen na de Franse Revolutie en de Napoleontische Oorlogen het Europese ancien regime opnieuw in het politieke zadel kwam te zitten. Deze beweging, die streefde naar herstel van de oude hiërarchie, kreeg een impuls onder leiding van de Oostenrijkse diplomaat Klemens von Metternich (1773-1859) tijdens en na het Congres van Wenen.

Andere bekende filosofisch en politiek conservatieven waren Friedrich Nietzsche (1844-1900), Oswald Spengler (1880-1936), Winston Churchill (1874-1965) en Margaret Thatcher (1925-2013)

Lees ook: Anarchisme – betekenis & voorbeelden
…of: Emancipatiebeweging – betekenis en voorbeelden
Boek: Tussen liberalisme en conservatisme. De verkiezingscampagnes van Jimmy Carter (1962-1980)

Bronnen ▼