Op 27 januari 1945 wordt vernietigingskamp Auschwitz bevrijd door het Russische Rode Leger. Het in het zuidwesten van Polen gelegen kamp is dan bijna leeg.
Naar Auschwitz worden gedurende de Tweede Wereldoorlog in totaal ruim anderhalf miljoen mensen, voor het overgrote deel Joden, gedeporteerd. Zo’n 1,1 miljoen van hen wordt direct na aankomst vergast of doodgeschoten. Daarnaast komen er ruim 200.000 mensen om door ziekten of honger.
Eind 1944, als het Rode Leger oprukt en Auschwitz nadert, beginnen de nazi’s met het vernietigen van bewijsmateriaal. De administratie wordt vernietigd en in oktober worden de gaskamers op bevel van Heinrich Himmler, de architect van de Holocaust, buiten gebruik gesteld. Daarna begint de systematische opheffing van het kamp.
Dodenmarsen
Als duidelijk is dat de Russen in de buurt zijn, dwingen de nazi’s zo’n zestigduizend overgebleven gevangenen om met hen richting Duitsland te lopen. Tijdens deze zogenaamde dodenmarsen komen nog eens duizenden gevangenen om het leven. Wie niet de kracht heeft om verder te lopen of probeert te vluchten, wordt ter plekke doodgeschoten.
Op 27 januari 1945 wordt het kamp bevrijd. De Russen treffen in Auschwitz nog ongeveer 8000 gevangenen aan. De meesten zijn doodziek. De paar overgebleven bewakers worden nog diezelfde dag door de Russen gedood.
Kampcomplex
Soms wordt gedacht dat Auschwitz één kamp was. In werkelijkheid was het een kampcomplex dat bestond uit drie hoofdkampen – Auschwitz I, Auschwitz-Birkenau (ook wel Auschwitz II genoemd) en Auschwitz-Monowitz (Auschwitz III). Daarnaast waren er nog negenendertig satellietwerkkampen.
De naam Auschwitz is symbolisch geworden voor de vernietigings- en concentratiekampen van de nazi’s.
De Nederlandse Joden in Auschwitz
In Nederland overleeft 75 procent van de Joden de oorlog niet. Veel meer dan in Frankrijk, waar 25 procent van de 320.000 Joden de Tweede Wereldoorlog niet overleeft. Ook België heeft een lager slachtofferpersentage. Daar overleeft 40 procent van de 66.000 Joden de oorlog niet.
Over de vraag waarom uit Nederland procentueel gezien zoveel meer Joden zijn weggevoerd en omgebracht wordt nog altijd druk gediscussieerd. Twee onderzoekers van de Universiteit van Amsterdam (UvA) stelden enkele jaren geleden dat dit waarschijnlijk komt doordat de bezetter zich in Nederland minder gewelddadig opstelde.
Omdat de Duitsers zich in België gewelddadiger opstelden, zouden Joden daar veel sneller de illegaliteit zijn ingevlucht. In Nederland was de bezetter milder, waardoor Joden lange tijd de neiging zouden hebben gehad, gebruik te maken van legale, schijnbare ontsnappingsmogelijkheden die de bezetter leek te bieden. In België ontstonden daarnaast eerder dan in Nederland onderduik- en ontsnappingsmogelijkheden door een snellere opkomst van het georganiseerd verzet.
Holocaust Memorial Day
Kofi Annan, toenmalig secretaris-generaal van de Verenigde Naties, riep ’27 januari’ in 2005 uit tot een internationale herdenkingsdag: Holocaust Memorial Day. Op deze dag worden de Holocaust en de bevrijding van Auschwitz wereldwijd herdacht.
