De Costa Concordia op de zeebodem

Vandaag, vrijdag 13 januari is het elf jaar geleden dat het cruiseschip Costa Concordia op een rots liep waardoor er een scheur van 70 meter ontstond aan de linkerzijde van het schip. Het schip kapseisde en 32 mensen kwamen om het leven. Meer dan 4000 mensen waren aan boord. Het was niet het schip dat zijn opvarenden in de steek liet, maar de kapitein. Vol ongeloof keek de wereld mee.

Bizarre beelden

Jaren later is datzelfde ongeloof nog steeds zichtbaar bij bezoekers van Het Scheepvaartmuseum die de onwerkelijke fotoreeks in de tentoonstelling: ‘Mens op zee’ bekijken van de Costa Concordia. Je ziet foto’s van de binnenkant van het gezonken schip. De bizarre foto’s kwamen op even bizarre wijze tot stand. De totstandkoming zou verfilmd kunnen worden; een absolute kaskraker in Hollywood tot gevolg hebbende.

Menselijk falen

Terug naar de oorzaak van de ramp in 2012. Daar was men het snel over eens: kapitein Francesco Schettino voer veel te dicht langs de Italiaanse kust. Ter verdediging bracht Schettino dat de rotsen volgens hem niet op de kaart stonden. Het werd een slepende zaak; er volgde een hoger beroep en Schettino ging uiteindelijk tevergeefs in cassatie. Het gerecht bleef het eens: hij was schuldig aan de dood van al deze cruisende gasten en kreeg een gevangenisstraf opgelegd van zestien jaar. Hij werd niet alleen veroordeeld voor dood door schuld, tevens voor zijn handelen na de schipbreuk: hij verliet het schip voortijdig en liet opvarenden aan hun lot over.

Een nachtelijk avontuur

Twee jaar later verbaast de Duitse fotograaf Jonathan Danko Kielkowski zich over het feit dat het schip nog altijd voor de kust van Genua ligt. Een herinnering aan een ramp, maar op het strand lijken badgasten het schip niet eens meer te zien. Als een vlieg op een muur, is het schip onderdeel geworden van een nieuwe horizon. Jonathan besluit in juli 2014 samen met een collega af te reizen naar Genua om de werkzaamheden van dichtbij te bekijken. Daarna deed hij het ondenkbare: hij klom in het geheim aan boord. Mét camera. Dat ging niet zonder slag of stoot. Een officieel verzoek was afgewezen met als reden: ‘slechte PR’. Jonathan kende het risico van zijn plan en ging ervan uit dat hij gearresteerd zou worden:

“Ik verwacht mijn camera te verliezen, maar mijn schat zullen de geheugenkaarten met de foto’s zijn. Die moeten bewaard worden. Ik heb verborgen zakken in mijn schoenen genaaid (… ) Arrestatie, inbeslagname van de apparatuur, na een paar uur verhoor zal ik worden vrijgelaten en de geheugenkaarten gewoon nog hebben”. ^*

Hij bestudeert dekplannen om het schip te leren kennen voordat hij voet aan boord zou zetten. Maar verder was zijn voorbereiding simpel te noemen. Een maandje later vertrekt Jonathan met een klein bootje vanuit de haven. Hij vaart, zwemt, en flippert zichzelf in het donker in de richting van het schip. Er schijnen lichten van de kustwacht over het water en hij moet letterlijk schuilen om uit het zicht te blijven van patrouillebootjes die het wrak bewaken. Halverwege vervloekt hij zijn eigen plan. Uiteindelijk lukt het hem toch. Onrustig wacht hij de nacht af en gaat bij het eerste ochtendlicht het schip in.

“Het stinkt er vreselijk: schimmel, bederf, olie, chemicaliën, rotte vleeswaren, brak water, dode vis, roest, uitwerpselen… een geur die ik nooit eerder of sindsdien op een vergelijkbare manier heb ervaren. De stank was een van de grootste hindernissen om te nemen”. ^*

Jonathan staat op dek vier, de plek waar vandaan de reddingsboten afvoeren. Overal liggen stukken bagage, kinderwagens en rolstoelen.

“Het plafond hangt scheef en het druipt. De paniek is nog steeds voelbaar. Het idee dat honderden mensen zich hier in angst voor hun leven naar de reddingsboten verdrongen is griezelig.” ^*

Stel je voor: je staat moederziel alleen in het halfdonker in een semi afgezonken schip, terwijl je weet dat je daar niet mag zijn. De spanning, het verdriet uit het verleden en de chaos van de plek waar je bent moeten emoties oproepen die je pas later onder woorden kan brengen. Dat deed Jonathan in woord in: ‘Concordia, another view’. En in beeld. Dat beeld zou in oktober 2022 zijn weg vinden naar Het Scheepvaartmuseum.

Moe en voldaan

Jonathan verblijft zes uur lang aan boord van het schip. Hij komt op de brug, in de kamer van Schettino en ziet de overblijfselen van het theater. De aangroei op muren en plafonds verraadt dat sommige ruimtes tot een maand daarvoor nog compleet onder water lagen. Hij is zo moe dat hij alleen nog maar terug wil aan land. Hij hoopt dat de autoriteiten hem alsnog zien en dat hij wordt afgevoerd; terug naar de wal. Uiteindelijk brengt een visser hem terug naar Genua. Er is niks of niemand die hem opwacht. Geen mens en geen zwaailicht. Zijn avontuur eindigt onder een warme douche die een uur zou duren.

De tentoonstelling waarin zijn werk te zien is loopt in Amsterdam nog tot 28 mei 2023.

~ Marleen Manneke
* Citaten: Another View, Jonathan Danko Kielkowski