‘Gants onnut ende onbequaem’
In 1601 vertrokken de laatste vloten van de zogenaamde voorcompagnieën, die het jaar erop zouden fuseren tot de VOC. Een van de vertrekkende schepen, de Gelderland, heeft een scheepsjournaal dat door bemanningslid Joris Joostensz Laerle werd voorzien van unieke tekeningen.
Oorspronkelijk was Laerle aangemonsterd in een wat ongebruikelijke combinatie van twee functies: ziekentrooster (i.e., assistent-dominee) en onderstuurman. Al gauw bleek zijn talent voor het laatste nogal te wensen over te laten. Terwijl de schepen in oktober 1601 voor Mauritius lagen besloot de brede raad hem uit deze functie te ontheffen, nadat zijn meerderen zich hadden beklaagd…
“…qualyck van eenen onderstuurman versien te weesen, betuigend hem gants onnut ende onbequaem te syn tot sulcken beroep ende daerenboven niet weet van seylen ofte van eenijge saecken die de scheepsdingen belangende syn, minder als de minste in de vloote.”
Laerle’s talenten lagen echter elders. Hij bleef als tekenaar zijn bijdrage leveren aan het scheepsjournaal. Aan hem danken we dan ook de enige afbeeldingen van de dodo die op Mauritius zelf naar het leven zijn gemaakt. Laerle tekende de dodo in totaal zes keer in verschillende houdingen, waarvan viermaal op de hier getoonde tegenoverliggende pagina’s. In het bijschrift merkte hij niet alleen op dat de vogels niet konden vliegen en in grote aantallen werden gevangen en gegeten, maar beschreef hij ook hun “steenen inde maech” – de gastrolieten die de dodo hielpen zijn eten te verteren.
Vluchtinstinct
Zoals bekend zou de dodo de komst van Europese schepen, en de mensen en dieren die deze meebrachten, niet lang overleven. De dodo lijkt geen vluchtinstinct te hebben gehad en liet zich daarom niet alleen gemakkelijk tekenen, maar ook vangen door Europese zeelieden. Belangrijker nog was dat de verschillende nieuwe diersoorten die met de schepen mee kwamen – onder andere varkens, ratten, katten en de Java-aap – de eilandecologie danig verstoorden, onder andere door eieren en kuikens op te eten. De dodo is vermoedelijk eind zeventiende eeuw uitgestorven. Hoewel hij het beroemdste voorbeeld is van een soort die bezweek onder de veranderende omstandigheden op het eiland, was hij zeker niet de enige. Laerle tekende naast de dodo nog drie andere vogelsoorten op Mauritius: de rode ral, de blauwe duif en de Mauritiaanse papegaai. Ook deze stierven sindsdien uit.
De dodo zou naderhand nog wel vaker ‘naar het leven’ worden getekend: levende exemplaren vonden op bescheiden schaal hun weg naar Europese menagerieën, en zelfs naar het hof van de Moghul-keizer in India. Voor zover bekend zijn de zes tekeningen van Laerle echter de enige die ooit op Mauritius zelf werden getekend.
Naast de fauna op het eiland Mauritius staat het reisverslag vol spectaculaire, soms prachtig gekleurde afbeeldingen van vissen en dolfijnen, naast kustprofielen, kaarten en aanzichten van steden. Zie voor alle afbeeldingen uit het reisverslag de Atlas of Mutual Heritage.
~ Tristan Mostert
m.m.v. Sander Tetteroo
