De geldjacht van prins Bernhard

Het recent verschenen boek De Lockheed Affaire van Gerard Aalders is zo op het oog een gloednieuwe publicatie. Maar volgens een niet al te opvallende mededeling voor in het boek verscheen het tien jaar geleden al, bij een andere uitgever. Dat het toen ook een andere titel had, namelijk Het Lockheed-schandaal, wordt niet vermeld. Dat er geen enkele poging is gedaan tot actualisering van de tekst uiteraard ook niet. Dat laatste leidt tot merkwaardige passages. Zo bevat een van de eerste hoofdstukken een overzicht van Amerikaanse presidenten tegen wie een impeachment heeft plaatsgevonden. Maar de naam van Donald Trump, die de afgelopen jaren maar liefst twee afzettingsprocedures aan zijn broek kreeg, ontbreekt in dit rijtje. Zoiets kan toch eigenlijk niet?

Los van deze kritiek is De Lockheed Affaire een gedegen en instructieve terugblik op een van de grootste corruptieschandalen uit de moderne geschiedenis. Aalders, historicus en oud-medewerker van het NIOD, zet omstandig uiteen dat de gebeurtenissen terug zijn te voeren op de Watergate-affaire van begin jaren zeventig. Die begon met een inbraak in het hoofdkwartier van de Democratische partij in Washington en eindigde met het aftreden van de Amerikaanse president Richard Nixon. In het kielzog hiervan barstte een geruchtenstroom los over illegale financiële praktijken waarbij overheid en multinationals betrokken waren. Voor de Amerikaanse senaat was dat aanleiding tot het opzetten van een onderzoekscommissie onder leiding van Frank Church. In haar verhoren stuitte deze commissie op omvangrijke omkooppogingen van onder meer de Amerikaanse vliegtuigbouwer Lockheed. Duidelijk werd dat een ‘hoge Nederlandse regeringsfunctionaris’ hierbij een van de begunstigden was. Uit een bericht in Wall Street Journal van eind 1975 bleek dat het om prins Bernhard ging.

Constitutionele ellende

Alvorens toe te komen aan de Nederlandse kant van de zaak beschrijft Aalders hoe Lockheed ook in tal van andere landen kwistig met smeergeld strooide. Achtereenvolgens brengt hij omkoopschandalen in Indonesië, Japan, het Midden-Oosten, Italië en Duitsland ter sprake. Maar het grootste deel van het boek – bijna de helft – gaat toch over Nederland. Het kabinet-Den Uyl, dat destijds aan het bewind was, moest zeer omzichtig te werk gaan om constitutionele ellende te voorkomen. Toenmalig koningin Juliana zou met aftreden hebben gedreigd als haar man Bernhard als gevolg van corruptie in de gevangenis zou belanden. Bovendien had kroonprinses Beatrix duidelijk gemaakt dat zij haar moeder in dat geval niet wenste op te volgen. Een crisis rond de monarchie zou, zo betoogt Aalders, ook uiterst negatieve gevolgen hebben gehad voor de PvdA, de partij van Joop den Uyl.

Commissie-Donner

Net als zijn politieke geestverwant Willem Drees in de jaren vijftig ten tijde van de Greet Hofmans-affaire besloot Den Uyl tot de instelling van een commissie van wijze mannen. Volgens de in 2016 overleden journalist Henk Hofland het ‘beproefde Oudhollandse paardenmiddel’ in dergelijke gevallen. De commissie die de Lockheed-kwestie moest onderzoeken stond onder leiding van de staatsrechtgeleerde A. M. Donner, rechter bij het Europese Hof van Justitie. Zij wordt daarom de commissie-Donner genoemd.

Haar naspeuringen zorgden al snel voor de conclusie dat Bernhard, onder meer inspecteur-generaal bij de luchtmacht, zich zeer laakbaar had opgesteld. Hij liet zich in totaal meer dan een miljoen dollar uitbetalen door Lockheed in ruil voor bemiddeling bij de aanschaf van gevechtsvliegtuigen. Dat gebeurde via ingewikkelde constructies die de buitenwereld op een dwaalspoor moesten brengen. Normaal gesproken zou iemand na dergelijke beschuldigingen voor de rechter moeten verschijnen, maar Den Uyl wist dit te voorkomen. Bernhard kreeg wel straf: hij werd ontzet uit diverse van functies en mocht op dringend advies zijn uniform niet meer dragen.

Jaarinkomen

In het boek gaat Aalders – bepaald geen fan van monarchie en koningshuis, zoals uit tal van eerdere publicaties bleek – in op de vraag waarom Bernhard eigenlijk voortdurend jacht op geld maakte. Volgens de hoogste baas bij Lockheed Carl Kotchian omdat hij door zijn vrouw Juliana kort werd gehouden, maar dat vindt Aalders moeilijk te geloven. Het jaarinkomen van de prins in 1976 bedroeg 798.000 gulden, wat zelfs in de huidige tijd en omgerekend naar euro’s nog heel aardig zou zijn. Bovendien kon de prins heel veel kosten die hij maakte declareren, en dat deed hij dan ook, tot de postzegels op de brieven aan zijn maîtresses aan toe. Volgens Aalders had Bernhard het geld nodig om zijn in Nederland woonachtige moeder financieel te ondersteunen. Bovendien was hij ‘met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid’ ook slachtoffer van afpersing.

Onderhoudend

Niet alleen Lockheed heeft Bernhard steekpenningen toegestopt, ook Northrop – een andere Amerikaanse vliegtuigfabrikant – verschafte hem smeergeld. De commissie-Donner ontdekte dat al in de jaren zeventig. Maar Den Uyl hield het geheim, omdat anders een juridische procedure tegen de echtgenoot van de koningin misschien niet te voorkomen was geweest. In 2008 werd het alsnog aan de grote klok gehangen. Aalders laat niet na het nog eens breedvoerig te beschrijven.

Misschien dat deze auteur volgens sommigen wat al te gretig de negatieve aspecten van de Oranjegeschiedenis naar voren haalt, maar hij doet het in ieder geval met verve. Wie Het Lockheed schandaal ongelezen liet, kan bij De Lockheed Affaire alsnog terecht voor een leerzaam en onderhoudend verslag van wat zich destijds heeft afgespeeld.

Boek: De Lockheed-affaire – Gerard Aalders