De laatste zeventig dagen van zijn leven woonde en werkte Vincent van Gogh in Auvers-sur-Oise, een dorpje ongeveer vijfentwintig kilometer boven Parijs. Mentaal ging het niet goed met de kunstenaar, maar hij was wel extreem productief. Van Gogh maakte in deze periode maar liefst vierenzeventig schilderijen en meer dan vijftig tekeningen. Deze roerige en productieve laatste fase uit het leven van de kunstenaar staat de komende maanden centraal in een nieuwe tentoonstelling in het Van Gogh Museum in Amsterdam.
Van Gogh maakte in het Noord-Franse dorp enkele van zijn beroemdste schilderijen, waaronder Korenveld met kraaien en Dokter Paul Gachet en natuurlijk De kerk van Auvers-sur-Oise. Voor de overzichtstentoonstelling over deze laatste fase van de artistieke ontwikkeling van de kunstenaar, heeft het Amsterdamse museum een groot aantal bruiklenen uit musea en privécollecties bijeengebracht. Hierbij werd nauw samengewerkt met het Musée d’Orsay in Parijs, dat zelf acht schilderijen van Van Gogh uitleent. Deze schilderijen zijn afkomstig van de kinderen van dokter Gachet, die Van Gogh in de laatste fase van zijn leven behandelde.
Volgens museumdirecteur Emilie Gordenker is een groot deel van de schilderijen nooit eerder in Nederland getoond. Ze spreekt van “een tentoonstelling die je maar één keer in je leven meemaakt”.
Cruciale laatste fase
Vincent van Gogh arriveerde op 20 mei 1890 in Auvers-sur-Oise. Na een verblijf van een jaar in een kliniek in het zuiden van Frankrijk hoopte hij zich hier in een vrije omgeving, en dichter bij zijn broer Theo, die in Parijs woonde, beter te kunnen verweren tegen zijn geestelijk lijden. De keuze viel op Auvers vanwege de aanwezigheid van dokter Paul Ferdinand Gachet (1828-1909), een arts gespecialiseerd in melancholie die Van Gogh kon bijstaan. Gachet was bevriend met veel kunstenaars en hij schilderde en etste zelf ook in zijn vrije tijd.
“De kinderen van Gachet verkochten en schonken de werken deels aan de nationale staat, met de voorwaarde dat de werken nooit uitgeleend zouden worden, behalve aan een nog op te richten museum in Amsterdam dat geheel gewijd zou zijn aan de schilder Van Gogh. Het is dus bijzonder dat de schilderijen nu naar Amsterdam komen.”
Auvers leek een ideale omgeving voor Van Gogh, die er meteen hoopvol en met nieuwe ambitie aan het werk ging. Vanuit de herberg waar hij een kamer huurde verkende hij het dorp en de omgeving, en legde die vast in talrijke landschappen en dorpsgezichten. Ook ging hij regelmatig bij Gachet langs om daar te schilderen, wat leidde tot kleurrijke bloemstillevens en enkele bijzondere portretten, zoals Dokter Paul Gachet (Musée d’Orsay). Van Gogh was in Auvers bijzonder productief en maakte vaak meer dan één schilderij per dag. Hij experimenteerde daarbij volop met nieuwe benaderingen van kleur, penseelstreek, formaten en onderwerpen. Onderzoeker Teio Meedendorp:
“Van Gogh had een hoge productie, maar dit was ook voor hem uitzonderlijk. Hij werkte niet zoveel omdat hij het nou zo ongelofelijk naar zijn zin had, maar ook om de mentale problemen waarmee hij kampte te vergeten.”
Ondanks de inspiratie die de nieuwe omgeving hem bood, kregen gevoelens van mislukking, eenzaamheid en melancholie steeds meer de overhand. Uiteindelijk koos Van Gogh ervoor zijn leven te beëindigen. De kunstenaar overleed op 29 juli en werd de volgende dag door zijn broer Theo, dokter Gachet en enkele vrienden en kennissen naar zijn laatste rustplaats gebracht op het kerkhof van Auvers. Als schilder had Van Gogh toen nog maar een kleine reputatie, maar hij liet wel een groot oeuvre achter.
Schilderijen uit Auvers
Een ander topstuk is het stilleven Bloeiende kastanjetakken, uit de Collectie Emil Bührle in Zürich. Ook dat werk wordt voor het eerst in Nederland tentoongesteld. Verder zijn verschillende panoramische landschappen uit Van Goghs laatste weken te zien, waaronder Velden bij Auvers-sur-Oise en Kreupelhout met twee figuren.
De tentoonstelling Van Gogh in Auvers-sur-Oise loopt tot en met 3 september 2023.
‘Dit is het laatste schilderij van Vincent van Gogh’
Catalogus: Van Gogh in Auvers-sur-Oise. Zijn laatste maanden
