Het staat echt op de band: Dat speghel onser behoudenisse. Gedrukt te Haerlem by Laurens Coster MCCCCXLIII. Een boek gedrukt door Laurens Janszoon Coster, uit 1443? Dat klinkt te mooi om waar te zijn. En dat is het ook.
Van de Duitse kandidaat Johannes Gutenberg, daarentegen, is bekend dat hij een rechtszaak verloor van zijn geldschieter, die hem kapitaal had geleend voor zijn drukkerij. En al zijn er nog allerlei details niet duidelijk, voor het gemak houden we het er al een tijdje op dat Gutenberg rond het midden van de vijftiende eeuw het drukken met losse metalen letters heeft uitgevonden. In het Westen dan, want het oudste met metalen (bronzen) letters gedrukte boek ter wereld heet Jikji, komt uit Korea en is uit 1377.
Wat zit er dan wel in die band? Een zogenaamde prototypografie, een boek dat in Nederland gedrukt is door een onbekende drukker in de prille beginjaren van de boekdrukkunst in de Lage Landen. De titel klopt wel: het gaat om een Nederlandstalige uitgave van het Speculum humanae salvationis, een laatmiddeleeuwse theologische tekst in verzen waarin episodes uit het Oude en Nieuwe Testament aan elkaar gekoppeld worden.
Het Speculum werd in allerlei talen in handschrift overgeleverd en was (dus) een van de eerste teksten die gedrukt werden, in een vorm die doet denken aan blokboeken. Dat waren boeken waarvan de gehele tekst en de illustraties uit houtblokken gesneden waren en het was een manier van boeken maken die voor sommige teksten gedurende enkele decennia in de vijftiende eeuw gangbaar was. Omdat het snijden van de blokken zo’n arbeidsintensieve klus was, legde het blokboek het al gauw af tegen het met losse letters gedrukte boek. De tekst in dit boek is gezet uit losse letters; het boek werd gedrukt rond 1471. Museum Meermanno bezit ook een Latijnse uitgave waarin dezelfde illustraties zijn gebruikt.
Al klopt de informatie die erop staat niet, de band is wel een fraai stukje werk. Hij werd in 1743 gemaakt door een van de beste achttiende-eeuwse Haagse boekbinders, Christiaan Micke (1714- na 1778).
Museum Meermanno in Den Haag zet op Historiek iedere maand een interessant boek uit de eigen collectie in de schijnwerpers. Er wordt wisselend aandacht besteed aan de historische en moderne (v.a. 1850) collectie van het museum. Een overzicht van al geplaatste boeken is altijd op deze pagina te vinden.
