De Tweede Wereldoorlog vanuit Noors perspectief

Tijdens de Tweede Wereldoorlog was koningin Wilhelmina niet het enige koninklijke staatshoofd dat in ballingschap in Londen verbleef. Ook George II van Griekenland, Peter II van Joegoslavië en Haakon VII van Noorwegen vonden hier voor korte of lange tijd onderdak met hun regering. De Noorse koning werd in de Britse hoofdstad vergezeld door zijn zoon, kroonprins Olav. Diens echtgenote, kroonprinses Märtha, week met hun drie kinderen uit naar de Verenigde Staten. Daar knoopte ze een hechte relatie aan met president Franklin Roosevelt.

Volgens de geruchtenmolen in Washington D.C. ging deze relatie zelfs verder dan vriendschap. Het is echter zeker dat de kroonprinses door haar toegang tot de machtigste leider ter wereld diplomatiek veel voor elkaar kreeg voor haar land. Deze geschiedenis vormt de rode draad in de Noorse miniserie ‘Atlantic Crossing’ uit 2020, die in 2021 in Nederland werd uitgebracht.

Op de vlucht

De miniserie begint in 1939, voor het uitbreken van de oorlog, als het kroonprinselijk paar een tournee door het noordelijke midden van de Verenigde Staten maakt, waar veel Noorse Amerikanen wonen. Ze sluiten vriendschap met Franklin Roosevelt en zijn echtgenote Eleanor, niet wetende dat de kroonprinses hen spoedig zou weerzien. Terug in Noorwegen lijkt het leven van Olav en Märtha haast een sprookje als ze ravotten met hun kinderen in de met verse sneeuw bedekte tuin van hun paleis. Net als de Nederlanders rekenen de Noren erop dat neutraliteit van hun land hen beschermt tegen een Duitse invasie. Wanneer het land op 9 april 1940 wordt aangevallen door de Duitsers blijkt dat een misrekening. Na wekenlange gevechten volgt op 9 juni de Noorse capitulatie.

In de serie zien we hoe kroonprinses Märtha na de Duitse inval met haar drie kinderen en haar trouwe hofdame Ragni Østgaard met haar jongste zoon in allerijl per auto naar Zweden vlucht. Daar zoekt ze onderdak bij haar oom, koning Gustav. Die is doodsbang dat haar aanwezigheid de door hem gekoesterde Zweedse neutraliteit op het spel zet. Hij zou haar het liefst terugsturen naar Noorwegen, waar ze volgens hem ook tijdens een Duitse bezetting haar volk moet blijven steunen. Ze weigert echter zichzelf en de kinderen op een presenteerplaatje aan Hitler aan te bieden. Met hulp van de Amerikaanse ambassadrice vluchten ze met zijn allen per schip naar de op dat moment nog neutrale Verenigde Staten. Aanvankelijk logeren ze in het Witte Huis. De kinderen mogen de president ‘peetvader’ noemen en de band tussen de kroonprinses en de president is algauw hecht. Dat blijft zo als Märtha met haar kinderen en gevolg een eigen onderkomen in Washington D.C. betrekt.

Londen

Koning Haakon en kroonprins Olav vestigen zich niet in de Verenigde Staten maar in Londen. Van hieruit willen ze het Noorse leger opnieuw opbouwen en aan Britse zijde de strijd tegen Duitsland voortzetten. Een belangrijk verhaalelement in de serie is hoe de afstand tussen Olav en Märtha zorgt voor spanningen tussen hen twee. Terwijl de kroonprins zich in Londen nutteloos voelt, omdat de Noorse regering weigert hem te benoemen tot inspecteur van het leger, lijkt Märtha belandt in een warm bad. Ze maakt uitstapjes met Roosevelt in zijn auto met open dak en het ontgaat Olav in Engeland niet dat de twee het aan de andere kant van de oceaan leuk met elkaar hebben. Märthe tobt in de Verenigde Staten echter evengoed met haar rol van kroonprinses in ballingschap. De Noorse ambassadeur wil haar inzetten voor het werven van steun voor de Noorse zaak, maar het duurt lang voordat ze zich zelfverzekerd genoeg voelt om deze rol op zich te nemen.

Overschat

Als je de makers van ‘Atlantic Crossing’ moet geloven, stond Märtha aan de wieg van het Amerikaanse Lend & Lease-programma, waarmee Amerikaans oorlogsmaterieel ‘uitgeleend’ werd aan Groot-Brittannië, Noorwegen en andere geallieerde landen. Roosevelt zou door haar op dit idee gekomen zijn. Hoewel de hechte relatie tussen de president en de kroonprinses niet verzonnen is en we niet exact weten wat er tussen de twee besproken is, wordt haar rol wel wat overschat. In werkelijkheid was de Britse premier Winston Churchill de belangrijkste pleitbezorger voor de geallieerde zaak voordat de VS na de Japanse aanval op Pearl Harbor ging deelnemen aan de oorlog. Zijn naam wordt weliswaar enkele keren genoemd, maar daar blijft het bij. Zelfs tijdens de kerstviering in het Witte Huis in 1941 is het in de serie kroonprinses Märtha, tijdelijk vergezeld door haar humeurige echtgenoot, die aanschuift bij het kerstdiner van de Roosevelts en niet Churchill, ook al was hij in werkelijkheid de hoofdgast tijdens die kerstperiode.

Chemie

De overdrijving van de rol van Märtha is een vrijheid waar de makers van de miniserie geen misbruik van maken. Niet te ontkennen valt namelijk dat er daadwerkelijk een chemie was tussen haar en haar Amerikaanse gastheer. In 1942, toen de Verenigde Staten inmiddels betrokken waren bij de oorlog, nam de kroonprinses van de president een duikbootjager in ontvangst, die genoemd werd naar haar schoonvader (HNoMS King Haakon VII). Datzelfde jaar verwees Roosevelt in zijn ‘Look to Norway’-toespraak expliciet naar het lot van Noorwegen onder Duitse bezetting. Kroonprins Olav komt minder positief naar voren. Hij wordt neergezet als de jaloerse echtgenoot, zeker nadat Märtha door zijn vader wordt onderscheiden met de Orde van Sint-Olaf. Op een gegeven moment is hij zover afgegleden in zelfmedelijden dat hij door zijn adjudant Nikolai Ramm (de echtgenoot van de hofdame van Märtha) dronken uit een Londense pub verwijderd moet worden.

Het echtpaar wordt overtuigend geportretteerd door de Noorse actrice Sofia Helin, vooral bekend geworden als de politie-inspecteur met autistische trekjes in de Deens-Zweedse serie ‘The Bridge’, en de Noorse acteur Tobias Santelmann, die je zou kunnen kennen als Ragnar Lothbrok uit de BBC-reeks ‘The Last Kingdom’. Roosevelt wordt zeker niet minder geloofwaardig gespeeld door Kyle MacLachlan, bekend als FBI-agent en hoofdpersonage Dale Cooper in de televisieserie ‘Twin Peaks’. We zien hoe de rolstoelgebonden president gaandeweg steeds meer met zijn gezondheid tobt. Tijdens zijn laatste termijn als president sterft hij in het zadel.

Overeenkomsten

Geïnteresseerden in geschiedenis zullen het interessant vinden dat er ook andere historische personen vertolkt worden, zoals Harry Hopkins (Roosevelts manusje van alles) en generaal Carl Gustav Fleischer. Onder zijn leiding werd tijdens de Duitse invasie Narvik heroverd door een geallieerde troepenmacht. Na de Noorse capitulatie passeerde de Noorse regering in ballingschap de generaal bij het benoemen van de bevelhebber van de Noorse strijdkrachten en werd hij afgescheept met ‘een functie elders’, wat hem uiteindelijk tot zelfmoord dreef. Interessant zijn ook de overeenkomsten tussen de ballingschap van het Noorse en Nederlandse koningshuis. Net als koningin Wilhelmina en haar familie kwam de vlucht van de Noorse koninklijke familie hen in eigen land eerst op hoon te staan. Ze wisten zich echter al snel in binnen- en buitenland te profileren als aanvoerders van het verzet tegen nazi-Duitsland.

Niet onterecht is deze Noorse serie al eens vergeleken met de Britse Netflixserie ‘The Crown’. Ook daarin spelen politiek en persoonlijk drama een evenredige rol. De hoofdlijnen van de geschiedenis worden in beide series nauwkeurig gevolgd, maar gaten in de historische kennis worden gedicht door middel van dramatisering. Dat roept in deze reeks net als in ‘The Crown’ de benodigde emoties op: van medelijden met kroonprinses Märtha vanwege de moeite die ze aanvankelijk heeft met haar diplomatieke rol tot ergernis vanwege de onredelijke wijze waarop kroonprins Olav zijn echtgenote behandelt. Met het besef dat de serie geen documentaire is maar een gedramatiseerde versie van de historie is ‘Atlantic Crossing’ het kijken zeker waard. Dat de oorlog wordt belicht vanuit het perspectief van het Noorse koningshuis is een invalshoek die verrassend interessant is.

DVD: Atlantic Crossing