Koos-jan de Jager
De Tweede Wereldoorlog blijft fascineren. Jaarlijks verschijnen tientallen boeken over de bloedige geschiedenis. De slag om Stalingrad wordt door historici aangeduid als hét keerpunt van de oorlog. Tussen september 1942 en februari 1943 voerde het Duitse leger een zware strijd tegen de Russische strijdkrachten. Na vijf maanden vechten leed Hitler hier, in het zuiden van Rusland, een enorme nederlaag. Het ging ten koste van twee miljoen doden. Begin dit jaar verscheen een nieuw boek over deze slag, geschreven door de Britse historicus en uitgever Iain MacGregor. Hij schreef eerder boeken over Checkpoint Charlie en de Amerikaanse burgeroorlog.
Verloop oorlog
MacGregor begint zijn boek met een brede historische schets van de oorlogssituatie tot september 1942. In 1941 lanceerde Hitler Operatie Barbarossa om de Sovjet-Unie te verslaan, maar die opmars werd gestuit door het Rode Leger en de Russische winter. Als onderdeel van een bredere militaire campagne valt het Duitse leger in de zomer van 1942 Stalingrad aan. Aanvankelijk lijkt de aanval te slagen, maar de Russen geven niet op. Zware straatgevechten volgen, de complete stad verandert in een puinhoop. Om iedere ruïne wordt gevochten, op leven en dood.
MacGregor weet deze gevechten in zijn boek gedetailleerd in kaart te brengen, waarbij hij wisselt tussen een militair-strategisch en een zeer persoonlijk perspectief. De verhalen van Duitsers en Russen die elkaar op leven en dood bevochten, worden levendig beschreven. Juist deze combinatie maakt dit tot een goed leesbaar en leerzaam boek, passend in de Britse traditie van schrijvers als Anthony Beevor, Jonathan Dimbleby en James Holland.
De vuurtoren
Over de slag om Stalingrad is al veel geschreven, en dit boek is ook zeker niet het laatste. Binnenkort verschijnt bij Uitgeverij Balans bijvoorbeeld een nieuwe vertaling van de roman Stalingrad van de bekende journalist en schrijver Vasili Grossman. Wat voegt MacGregor dan toe? Zoals de titel van het boek al verraadt, neemt de auteur Pavlovs Huis, ook wel bekend als de vuurtoren van Stalingrad, als uitgangspunt van zijn verhaal. Over dit huis op korte afstand van de Wolga ontstonden tijdens en na de Tweede Wereldoorlog allerlei mythische verhalen. Een klein garnizoen Russische militairen hield daar moedig stand tegen een overweldigende Duitse legermacht en redde daarmee de stad van de ondergang. Iedere dag vielen de Duitsers het gebouw aan om de koppige verdedigers te verdrijven, maar slaagden daar niet in.
MacGregor rekent het tot zijn taak om de geschiedenis precies te reconstrueren. Hij maakt hierbij gebruik van Russische en Duitse archieven, waarin hij tientallen getuigenissen en verslagen vond die nieuw licht werpen op de keiharde oorlogsvoering in en rond de stad. MacGregor vond bijvoorbeeld de ongepubliceerde memoires van de laatste Duitse bevelhebber van een van de stadsdelen, generaal-majoor Friedrich Roske. Deze aanpak levert prachtige verhalen op, zoals rond de overgave van de Duitse troepen aan het einde van de strijd.
Russisch zelfbeeld
De verhalen over de heldhaftige strijd rond Pavlovs Huis blijkt bijvoorbeeld niet te kloppen: in de vele gevechtsverslagen wordt het beleg rond de vuurtoren van Stalingrad helemaal niet genoemd. MacGregor keert zich tegen dit politieke misbruik van de geschiedenis. Historici moeten zich volgens hem niet laten tegenhouden om de historische waarheid zoveel als mogelijk boven tafel te houden.
‘Het is de taak van de historicus om zich te verzetten tegen elke vorm van censuur’.
Met het oog op de huidige oorlog in Oekraïne maakt het zijn boek extra relevant.
