De dood of de gladiolen – Herkomst en betekenis

Als tijdens een sportwedstrijd niets meer te verliezen is en er nog één grote krachtsinspanning wordt gedaan om een duel te winnen, wordt wel eens gezegd: ‘het is de dood of de gladiolen’. Het is dan alles of niets, winnen of verliezen, erop of eronder. De uitdrukking ‘de dood of de gladiolen’ stamt naar alle waarschijnlijkheid uit de Romeinse tijd. Maar aardig is ook de lezing dat het gezegde uit de wielersport komt en is bedacht door Gerrie Knetemann (1951-2004).

Gladiatoren

In het Wielerwoordenboek (2010) staat dat de uitdrukking vermoedelijk verwijst naar de gladiatorengevechten in het Romeinse Rijk. Als een gladiator verloor, doodde de tegenstander hem. Als hij won, werd hij bedolven onder de gladiolen. Het Latijnse gladio betekent zwaard en dit woord komt zowel voor in gladiator als in gladiool. De gladiool heeft ook zwaardvormige bladeren die spits toelopen. De naam van het bloemetje is dan ook afgeleid van gladiolus, letterlijk: ‘zwaardje’. Sommigen verwijzen naar het verhaal dat gladiatoren onder hun kleding de wortel van een gladiool verborgen hielden. Zij dachten dat dit werkte als een amulet: de wortel van de gladiool (met de zwaardachtige bladeren) zou geluk brengen in het zwaardgevecht. In de naslagwerken is hierover echter niets terug te vinden.

Wielrennen

Het is waarschijnlijk dat de term uit de Romeinse tijd komt, maar de beroemde wielrenner Gerrie Knetemann (1951-2004) – die kon lullen als Brugman – wordt ook regelmatig genoemd als de bedenker van het gladiolengezegde. Als een wielrenner een koers of rit gewonnen heeft, krijgt hij op het podium namelijk een fraaie bos bloemen (de gladiolen). Om te kunnen winnen moet een wielrenner natuurlijk al zijn spieren aanspreken én het lef hebben de versnelling op het juiste moment op de juiste tand te plaatsen. Dit is met name belangrijk bij massasprints, waarbij het risico op ernstige valpartijen het grootst is.

Het oudst bekende citaat over ‘de dood of de gladiolen’ komt trouwens uit een krantenbericht van 10 juli 1979. In De Telegraaf opende een groot artikel over wielrenner Hennie Kuiper met de woorden: “ ‘De dood of de gladiolen’, luidt de vakterm in koerskringen voor ‘erop of eronder’.”

De uitdrukking ‘de dood of de gladiolen’ valt trouwens ook vaak in verband met de Nijmeegse Vierdaagse, het jaarlijkse grote wandelevenement. De lopers die de finish bereiken, krijgen bij aankomst gladiolen van het publiek. En de weg richting finish, de St. Annastraat, staat die dag bekend als de Via Gladiola. Het uitdelen van bloemen bij dit loopfestijn gebeurt in elk geval al sinds de jaren 1930.

Populaire vertolkers

Het gezegde ‘de dood of de gladiolen’ horen we af en toe nog voorbijkomen. Zo vindt tv-presentator Mart Smeets dit een leuke uitdrukking tijdens zijn verslagleggingen van Touretappes, de Vuelta d’Espana of de Giro d’Italia. Echt legendarisch, nu al, is het gebruik door voetbalcoach Louis van Gaal. Toen hij nog trainer was van Bayern München, vond hij het zo nu en dan leuk er in het Duits de term ‘der Tod oder die Gladiolen’ uit te gooien. Maar ook als bondscoach (WK 2014) en trainer van Manchester United gebruikt Van Gaal de term zo nu en dan (zie de video).

Bronnen ▼