Drie ontdekkingen op schilderijen Pieter de Hooch

Op drie schilderijen van Pieter de Hooch zijn voorafgaand aan de inrichting van een tentoonstelling in Delft ontdekkingen gedaan. Op het doek Kaartspelers in een zonovergoten ruimte is een vingerafdruk ontdekt en op het werk Hollandse binnenplaats waren tijdens infrarood-onderzoek scheepsmasten te zien. Op het schilderij De goudweegster zijn tot slot fragmenten van een signatuur ontdekt die waarschijnlijk aan de beroemde Delftse meester toegeschreven kan worden.

De ontdekkingen zijn gedaan door Museum Prinsenhof Delft, dat momenteel een overzichtstentoonstelling aan de kunstenaar wijdt. Deze tentoonstelling focust op de bloeiperiode van de kunstenaar (ca. 1655-1660) waarin Delft een hoofdrol speelt.

De Hooch’s schilderij De goudweegster uit ca. 1664 wordt door kennis beschouwd als het meest ‘Vermeer-achtige’ werk in het oeuvre van Pieter de Hooch. Lange tijd werd het ook aan deze ándere Delftse meester toegeschreven. Voorafgaand aan de installatie in Delft werd een uitgebreide conditiecheck uitgevoerd met conservator Katja Kleinert uit Berlijn, waarbij restaurator Johanneke Verhave (Restauratie Atelier Rotterdam) voor het eerst, rechtsonder op het kozijn van het openstaande raam, fragmenten van een signatuur zag die bij nader onderzoek vrijwel zeker als P.D.HOOCH te lezen valt. Anita Jansen, senior conservator Museum Prinsenhof Delft:

“Voorafgaand aan het installeren van het schilderij in Museum Prinsenhof Delft is het intensief bekeken. Door het technisch onderzoek van de afgelopen twee jaar wisten we dat De Hooch vaak op een raamkozijn signeert. Als je dan juist op die plek verfresten aantreft gaan direct ‘alarmbellen’ af. Dat we nu met méér zekerheid kunnen zeggen dat ‘De goudweegster’ door Pieter de Hooch is geschilderd, bevestigt de algemeen geaccepteerde toeschrijving aan De Hooch. Verder onderzoek zal echter moeten uitwijzen of we met honderd procent zekerheid kunnen zeggen of het hier gaat om zijn signatuur.”

Vingerafdruk

Op een ander werk Kaartspelers in een zonovergoten ruimte is een vingerafdruk aangetroffen. Dit werk is afkomstig uit de collectie van koningin Elizabeth II. Rechtsonder, te midden van de afbeeldingen van stukjes gebroken kleipijp op een typisch Delftse tegelvloer, zag restaurator Krista Blessley van de Royal Collection voorafgaand aan het inpakken van het doek uit 1658 de afdruk van – vermoedelijk – een duim.

Museum Prinsenhof:

“Bijzonder is, dat de vingerafdruk in de nog natte verf werd gezet, nog vóór het schilderij werd gevernist.”

Volgens Anita Jansen is het vrij zeker dat het hier gaat om een afdruk van de duim van de meester zelf. De aanwezigheid van de afdruk in de originele verflaag zou aantonen dat deze er tijdens het maakproces in terecht is gekomen. Daarmee ligt een directe relatie met de kunstenaar voor de hand. Mogelijk pakte De Hooch het schilderij van de ezel om het te verplaatsen toen de verf nog nat was.

Scheepsmasten

Voorafgaand aan het transport naar Delft besloot Dina Anchin, Associate Painting Conservator van de National Gallery of Art in Washington, infrarood-onderzoek uit te voeren op het schilderij Hollandse binnenplaats (ca. 1658-1660). Hierbij werden linksboven in het schilderij, ‘zwevend’ in de lucht en niet horend bij het huidige tafereel, de getekende lijnen van scheepsmasten zichtbaar, naast de toren van de Nieuwe Kerk. De masten horen bij vrij grote, ‘getuigde’ schepen, en deze konden in de zeventiende eeuw de stad Delft niet invaren. Mogelijk gaat het om schepen die bij een eerdere ontwerpschets hoorden, die door Pieter de Hooch zelf uiteindelijk is gewijzigd. Maar het zou ook kunnen gaan om hergebruik van een doek. De Hooch beeldde in zijn oeuvre soms schepen af, maar deed dat in een latere periode, dus juist niet in de jaren dat hij Hollandse binnenplaats schilderde.

Boek: Pieter de Hooch in Delft – Uit de schaduw van Vermeer

Trailer van de tentoonstelling in Delft: