Duizend jaar oude perkamenten ‘puzzelstukjes’ gevonden in Alkmaars archief

Mogelijk afkomstig uit psalmenboek Engelse prinses Gunhilde
2 minuten leestijd
Perkamenten puzzelstukjes: smalle strookjes perkament vormen samen een groter geheel.
Perkamenten puzzelstukjes: smalle strookjes perkament vormen samen een groter geheel. - Regionaal Archief Alkmaar

In een aantal zeventiende-eeuwse boekbanden van het Regionaal Archief in Alkmaar zijn stukjes perkament gevonden van een nog veel ouder boek, uit de elfde eeuw. Het gaat daarmee gelijk om de oudste stukken in de collectie van de archiefinstelling. Bijzonder is dat fragmenten van hetzelfde handgeschreven boek eerder zijn gevonden in Engeland, Duitsland en Polen.

Detail van een van de fragmenten.
Detail van een van de fragmenten.
Boekbinders gebruikten in de zestiende en zeventiende eeuw vaak stukken perkament van middeleeuwse handgeschreven boeken om hun boekbanden te verstevigen. In vier van zulke zeventiende-eeuwse boekbanden vond Lisette Blokker van het Regionaal Archief een aantal bijzondere oude stukjes perkament. Toen ze op onderzoek uitging kwam ze via een expert van de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag in contact met Thijs Porck, universitair hoofddocent middeleeuws Engels in Leiden. Die wist vast te stellen dat het ging om eenentwintig fragmenten van een elfde-eeuws Engels psalterium, een boek met psalmen.

De tekst van het psalmboek is in het Latijn geschreven, maar boven de woorden zijn vertalingen genoteerd in het Oudengels, een taal die tussen ongeveer 500 en 1100 in Engeland gesproken werd.

De Alkmaarse fragmenten bevatten in totaal meer dan vijfhonderd van zulke Oudengelse notities – voor wetenschappers belangrijk om meer te leren over de taal van Engeland in de vroege Middeleeuwen.

Perkamenten puzzelstukjes
Perkamenten puzzelstukjes: twee fragmenten uit hetzelfde psalterium passen precies aan elkaar. De hoofdtekst is in het Latijn, de kleinere tekst in het Oudengels. – Regionaal Archief Alkmaar

Verspreid over heel Europa

Fragmenten van hetzelfde elfde-eeuwse boek zijn eerder al gevonden in boekbanden in Haarlem, Cambridge (Engeland), Sondershausen (Duitsland) en ElblÄ…g (Polen). De vondst in Alkmaar lijkt in ieder geval deels te verklaren hoe fragmenten van dat ene boek verspreid raakten over heel Europa. Uit een Alkmaarse stadsrekening blijkt namelijk dat de boeken met de fragmenten in 1601 voor de stadsbibliotheek zijn aangeschaft in Leiden, waar ze waarschijnlijk ook gebonden werden. Ook andere boeken met fragmenten van hetzelfde psalmboek blijken een link te hebben met Leiden.

Volgens Thijs Porck zijn de Alkmaarse fragmenten mogelijk afkomstig van een verloren gewaand boek van de Engelse prinses Gunhilde, die naar het continent vluchtte nadat een Normandisch leger in 1066 Engeland was binnengevallen. De bijna duizend jaar oude fragmenten kunnen eind januari bewonderd worden tijdens gratis rondleidingen door de depots van de archiefinstelling.

Perkamenten Fragmenten (circa 1050) op de rug van het Grieks-Latijns woordenboek.
Perkamenten Fragmenten (circa 1050) op de rug van het Grieks-Latijns woordenboek. – Regionaal Archief Alkmaar
Drie van de 21 fragmenten, met twee van de banden waarin de fragmenten zijn gevonden. Op de bovenste band zijn nog 12de-eeuwse fragmenten van een wetstekst te zien.
Drie van de 21 fragmenten, met twee van de banden waarin de fragmenten zijn gevonden. Op de bovenste band zijn nog 12de-eeuwse fragmenten van een wetstekst te zien. – Regionaal Archief Alkmaar

Historiek is een onafhankelijk online geschiedenismagazine voor een breed publiek. We willen geschiedenis en actualiteit met elkaar verbinden en geschiedenisverhalen gratis toegankelijk maken. Steun ons werk

Recent gepubliceerd

Reageer

Abonneer
Stuur mij een e-mail bij
guest
0 Reacties
Oudste
Nieuwste Meest gestemd
Inline feedbacks
Bekijk alle reacties

Gratis geschiedenismagazine

Ontvang, net als ruim 54.000 anderen, iedere week de gratis nieuwsbrief van Historiek:
0
Reageren?x
×