De Surinaamse kunstenaar Gerrit Schouten maakte begin negentiende eeuw een kijkkast, die de plantage Kerkshoven in beeld bracht. Dit bijzondere object behoort tot de collectie van Valkhof Museum in Nijmegen. Onlangs is echter een replica gemaakt die nu in Suriname te bewonderen is.
Het zogeheten diorama geeft in 3D een tafereel weer op de plantage Kerkshoven aan de Warappakreek in Suriname. En dit op een manier die de Nederlandse eigenaren graag zagen. De plantage is vol in bedrijf en oogt haast idyllisch. Vandaag de dag wordt hier echter met heel andere ogen naar gekeken en is er vooral aandacht voor de slaafgemaakten die gedwongen op de plantage moesten werken. Op de bewuste plantage waren dat er ongeveer 140.
Er zijn ruim dertig diorama’s bekend van Gerrit Schouten. Ze waren waarschijnlijk bedoeld als ‘pronkstuk’ om de eigenaren in Nederland – en hun bezoekers – een indruk te geven van hun bezittingen in Suriname. De kijkkast geeft een bijzonder beeld van hoe de koffieplantage er ruim tweehonderd jaar geleden uitzag. Het toont een deel van het leven van de slaafgemaakte mensen die gedwongen op de plantages werkten, maar vertelt niet het hele verhaal. De akkers, waar het harde werk plaatsvond, zijn bijvoorbeeld niet afgebeeld.
Nazaten
De grond van een aantal plantages werd na de afschaffing van de slavernij in 1863 verhuurd aan de mensen die daarvoor in slavernij hadden moeten werken. Een aantal van hun nazaten leeft nog altijd in de buurt van de oude plantagegrond. Anderen zijn er zelfs weer teruggekeerd. Zo ook Marsha Mormon, die zich samen met haar partner Bas Spek heeft gevestigd op de voormalige plantage Reynsdorp aan de Warappakreek, tegenwoordig Bakkie genoemd. Daar creëerden zij een plek waar aandacht wordt besteed aan de geschiedenis van het gebied en van Marsha Mormons familie: Museum Bakkie. Marsha’s betovergrootvader werd in slavernij geboren op plantage Kerkshoven.
Mormon en Spek zochten in 2017 contact met het Valkhof Museum in Nijmegen. Zij wezen op het belang van de kijkkast, die lange tijd in het depot van het museum was opgeslagen en niet door het publiek kon worden gezien. In 2023 werd de kijkkast gerestaureerd en tegelijkertijd werd een replica vervaardigd. Het Valkhof Museum:
Op die manier kan de geschiedenis van plantage Kerkshoven op twee plekken aan de hand van een diorama worden verteld: in Suriname en in Nederland.
Tijdens het onderzoek naar de kijkkast zijn er nieuwe verhalen en perspectieven naar boven gekomen over de bewoners en hun dagelijks leven op de plantage. Deze onderzoeksresultaten zijn verwerkt in de tentoonstelling Uit de schaduw van het diorama: Plantage Kerkshoven. De tentoonstelling is de komende maanden te bezoeken bij het Nationaal Archief Suriname. Na afloop van de expositie wordt de replica van het diorama permanent tentoongesteld in Museum Bakkie. In 2025 opent in Valkhof Museum een tentoonstelling naar aanleiding van het project.
Boek: Wij slaven van Suriname
