Een blauwe maandag – Herkomst van het gezegde

Het gezegde ‘een blauwe maandag’ wordt vaak gebruikt om te zeggen dat iets maar een korte periode duurt. Wie ergens een blauwe maandag heeft gewerkt, was na een korte tijd alweer klaar met zijn baan. Over de herkomst van dit gezegde doen veel verklaringen de ronde.

De uitdrukking ‘een blauwe maandag’ komt ook in het Duits voor, als blauer Montag, en in het Engels, als blue Monday. Waar de maandag in de uitdrukking vandaan komt, is onduidelijk. Volgens het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT) moet er gedacht worden aan een korte periode waarin er niet gewerkt hoefde te worden. Hierdoor ging ‘blauwe maandag’ na verloop van tijd een ‘kortdurende periode’ betekenen.

De uitleg van het WNT lijkt logisch, omdat in meerdere verklaringen blauwe maandag duidt op een dag waarop het werk stillag. Maar er is een betere verklaring…

Een blauwe maandag tijdens de vastentijd in de Middeleeuwen?

Een eerste verklaring van blauwe maandag gaat uit van een verband met de kerkelijke vastentijd. In de Rooms-Katholieke Kerk tijdens de Middeleeuwen. Gedurende de vastenperiode bedekte de priester namelijk de beelden en altaar in de parochiekerk met blauwe doeken.

Kritiek op deze uitleg is er van de taalkundige F.A. Stoett, die in zijn Nederlandse spreekwoorden, spreekwijzen, uitdrukkingen en gezegde (1923-1925) het volgende stelt:

In de middeleeuwen werd deze dag evenwel goede Maandag genoemd, terwijl niet op dien dag, maar reeds 14 dagen voor den eersten Vastenzondag het behangen met violet-blauwe doeken plaats vond, zoodat de gewone verklaring om deze redenen moet worden betwijfeld.

Koppermaandag, feestdag van de gilden, als verklaring

Een aantal verklaarders wijst op Koppermaandag als mogelijke bron van het gezegde ‘een blauwe maandag’. Koppermaandag was de eerste maandag na Driekoningen. Op deze dag waren de ambachtslieden van de gilden vrij. Op Koppermaandag hingen er in de kerk blauwe stoffen kleden over de altaren heen en organiseerden de parochies geen missen.

Wol-verfhypothese

De wol-verfhypothese wordt ook wel genoemd als etymologische verklaring voor een blauwe maandag. Wol dat men blauw wilde maken, diende voor het verfproces eerst in gele kleurstof geweekt te worden. Om de verf een echtere kleur te geven, weekte men de wol hierna in een kuip met menselijke urine. De urine zorgde ervoor dat de gele verfstof goed aan de wol ging hechtten. Vervolgen hing men de gele wol op. Door het contact met de frisse lucht trok de kleur geel bij naar indigo, een blauwkleurige variant die er niet meer uit te wassen was. Zaterdags begon dit proces. Na het weken en ‘urineren’ hing men de wol op maandagochtend buiten. Op die dag werd de wol blauw en kon de wolverver dus niet werken… Een blauwe maandag dus.

Uitbarsting van de Kraketau

De uitbarsting van de vulkaan Kraketau is ook wel vermeld als uitleg voor het ontstaan van een blauwe maandag. Op 27 september 1883 vond een enorme eruptie plaats, waarbij de Kraketau een enorme massa stof de lucht inblies. Door al het stof, leek het deze maandag alsof de maan blauw was.

Te veel gedronken

De kleur blauw verwijst onder meer naar drank. Wie te veel gedronken had in het weekend en meer dan aangeschoten was, kon maandag niet goed functioneren en beleefde dan ook een blauwe maandag…

En nog een verklaring: een ‘blauwemaandag’ (aan elkaar geschreven)

De echte verklaring voor een blauwe maandag is volgens sommigen de letterlijke betekenis van het woord, maar dan aan elkaar geschreven: een blauwemaandag. Een dag waarop het blauwe maan is. In het Engels wordt in deze zin de uitdrukking ‘once in a blue moon’ gebruikt. Het verschijnsel blauwe maan komt slechts sporadisch, eens in de circa tweeënhalf jaar, voor. Een blauwe maandag is dus een kortdurend iets. Op zijn weblog schrijft Henk Reints hierover:

Normaal gesproken heeft een kwartaal drie volle manen (begin, hoogtepunt en afsluiting), maar soms zijn dat er vier (begin, hoogtepunt, wakrijgewenou, afsluiting). De derde volle maan in een kwartaal dat er vier heeft werd vroeger beschouwd als een valse maan ofwel een belewe moon, ‘blauwe maan’ dus.

Het woordje ‘blauw’ in de uitdrukking slaat niet op de echte kleur blauw, de maan is immers niet echt blauw, maar is afgeleid van het oud-Engelse woord ‘belewe’, wat ‘verraden’ of ‘vals’ betekent.

De derde maandag in januari: sinds kort ‘blauwe maandag’

Sinds ongeveer 2005 geldt ‘blauwe maandag’ officieel ook als een aanduiding voor de derde maandag in januari. Deze blauwe maandag heeft een unieke betekenis. De dag duidt de maandag aan die in Nederland relatief het meest deprimerend is. Dit blijkt uit het grote aantal ziekmeldingen en zelfmoorden op deze dag.

Als verklaringen voor juist deze deprimerende maandag gelden onder meer de lange donkere winter die eraan voorafgegaan is. Maar ook het feit dat elke maandag lastig is voor veel werknemers en dat je je realiseert dat de Kerstvakantie voorbij is, schijnt een rol te spelen. Een verklaring kan ook zijn dat mensen met goede voornemens in de tweede helft van januari merken dat hun grootste idealen om gezonder en beter te leven, zijn mislukt.

Boek: Atlas van de Nederlandse taal

Bronnen