Een boterham met tevredenheid

Wie weinig geld heeft of gewoon zuinig wil leven, kan besluiten om een boterham zonder beleg te eten. Of een boterham met alleen een klein beetje boter. In de volksmond staat zo’n droge boterham ook wel bekend als de boterham met tevredenheid.

Het is niet helemaal duidelijk hoe lang deze woordcombinatie in Nederland al gebruikt wordt, maar duidelijk is in ieder geval dat CDA-premier Ruud Lubbers in 1993 extra bekendheid gaf aan de karige maaltijd. Vanwege economische teruggang en nieuwe bezuinigingen riep de premier toen op tot wat extra zuinigheid én tevredenheid:

“We moeten toe kunnen met wat we nu hebben, volstaan met iets simpels waarvoor we alleen al onze lieve Heer op onze blote knieën mogen danken. Er is voor ons land alle reden terug te keren naar de boterham met tevredenheid. Niet dat extra plakje kaas, tevreden zijn met wat je nu hebt.”

Al lang voor deze opmerking, die in de media breed werd uitgemeten, kenden Nederlanders het fenomeen echter al. In het historische krantenarchief Delpher van de Koninklijke Bibliotheek is bijvoorbeeld onderstaand gedichtje van Lien Beversluis te vinden, afgedrukt in de Leeuwarder courant van november 1941:

Hoewel de boterham met tevredenheid in de Tweede Wereldoorlog dus al bekend was, wordt de uitdrukking vaak vooral in verband gebracht met de armoede van de jaren vijftig. In deze wederopbouwjaren was aan veel zaken gebrek en werden huishoudens geregeld op rantsoen gezet. Maaltijden waren lang niet altijd heel uitgebreid, ook omdat men soms afhankelijk was van voedselbonnen. Wie zich een keer wat extra’s kon veroorloven voelde zich de koning te rijk en op andere dagen nam men soms noodgedwongen maar genoegen met de boterham met tevredenheid.

Opvoeding

In latere periodes, toen de grote armoede al lang voorbij was, werd de boterham met tevredenheid door ouders nog wel eens pedagogisch ingezet. Als kinderen tijdens de lunch hun vader of moeder dan om een extra boterham vroegen, kregen ze wel toestemming om een extra sneetje te pakken, maar daar mocht dan geen beleg bij worden genomen. En al helemaal geen jam, hagelslag of chocopasta. “Als je echt trek hebt, neem je ook wel genoegen met een boterham met tevredenheid. Niks mis mee”.

Bronnen ▼