Erich Ludendorff – Duitse generaal en politicus

De Duitse generaal en politicus Erich Ludendorff (1865-1937) was een van de meest vooraanstaande nationale figuren in Duitsland tijdens de Eerste Wereldoorlog, maar ook – dat is minder bekend – gedurende de tijd van de Weimarrepubliek (1919-1933). Recent publiceerde historicus Perry Pierik een fraaie biografie over Ludendorff. De levensbeschrijving hieronder is grotendeels gebaseerd op Pieriks levensbeschrijving van Ludendorff.

Pieriks biografie is een welkome aanvulling op reeds bestaande levensbeschrijvingen van Erich Ludendorff. Niet alleen omdat het feitelijk de eerste Nederlandstalige biografie is, maar ook omdat Pierik verder kijkt dan alleen de daden van Ludendorff tot 1918. Ook zijn handelen tijdens de periode van de Weimarrepubliek (1919-1933), toen Adolf Hitler opkwam, krijgt ruime aandacht.

Jeugd en opleiding van Ludendorff (1865-1893)

Erich Ludendorff werd op 9 april 1865 geboren in Kruszewnia, in de provincie Posen in Oost-Pruisen (in het huidige Polen). Hij was de zoon van Wilhelm Ludendorff, die een boerenbedrijf runde. Erich had drie broers – Richard, Eugen en Hans -, en twee zussen: Elsbeth en Gertrud.

Erich beschreef zijn jeugd later in zijn memoires als ‘eenzaam’. Zelf maakte Erich moeilijk contact met andere kinderen. Hij was serieus en betrouwbaar. In zijn tienerjaren was een van zijn hobby’s dansen, wat hij graag in het openbaar deed. Ook was hij goed in wiskunde, maar uiteindelijk koos hij voor een militaire opleiding.

Op twaalfjarige leeftijd, in 1877, begon Erich Ludendorff aan een kadettenopleiding in Plön, in Holstein. Deze opleiding vervolgde hij later in de buurt van Berlijn. In 1882 rondde hij deze opleiding af. Zijn meerderen zagen dat Ludendorff leiderschapskwaliteiten had en bevorderden hem in 1887 tot bataljonscommandant van een marine-eenheid in Wilhelmshaven.

Van 1890 tot 1893 volgde Ludendorff een generaalsopleiding aan de Preußische Kriegsakademie in Berlijn, die hij in 1893 afrondde. In deze periode maakte Ludendorff veel dienstreizen, onder meer naar Sint-Petersburg, Moskou, De Krim en Warschau.

Militaire carrière (1894-1913)

Halverwege april 1894 trad Erich Ludendorff toe tot de Duitse generale staf onder leiding van Alfred Graf von Schlieffen (1833-1913). Vanaf dat moment bevond hij zich in het militaire hart van Duitsland. Vanwege zijn kennis van de Russische taal kreeg Ludendorff in de militaire top een aanstelling bij de afdeling Rusland.

Op 14 augustus 1909 trouwde Ludendorff met Margarethe Charlotte Catharina Schmidt (1875-1936). Margarete had vier kinderen uit een eerder huwelijk. Op 8 juli 1926 scheidden Erich en Margarete officieel. Kort daarna, op 4 september 1926, trouwde Erich Ludendorff met Mathilde Friederike Karoline Von Kemnitz-Spiess (1877-1966), met wie hij tot zijn dood in 1937 gehuwd bleef.

Onder Von Schlieffen werd Ludendorff in 1904 opgenomen in de tweede afdeling van de Grote Generale Staf te Berlijn. In deze functie was hij tot 1913 verantwoordelijk voor de sectie mobilisatie. Ook kreeg hij in 1911 een benoeming als kolonel, gevolgd door een commandantsfunctie in 1913 bij Düsseldorf.

Erich Ludendorff en de Eerste Wereldoorlog (1914-1918)

Enkele maanden voor het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog promoveerde Ludendorff tot generaal-majoor en ging hij als commandant aan de slag bij een infanteriebrigade bij Straatsburg, om precies te zijn op 22 april 1914. De eerste drie weken na het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog vocht Erich Ludendorff als generaal bij Luik. Hij won hier een belangrijke slag en kreeg de bijnaam ‘Held von Lüttich’ (Held van Luik). Op 22 augustus 1914 werd hij overgeplaatst naar het Oostfront, naar Oost-Pruisen.

Ludendorff en Von Hindenburg ontpopten zich daar onmiddellijk tot nationale helden tijdens de Slag bij Tannenberg (26-31 augustus 1914), waar ze de Russen een fikse nederlaag toebrachten. De Duitsers doodden in de slag circa 30.000 Russen en namen er ongeveer 95.000 krijgsgevangen.

Op 28 september 1916 nam Ludendorff de positie van Erich von Falkenhayn (1861-1922) over als kwartiermaker-generaal en kreeg samen met Paul von Hindenburg (1847-1934) de feitelijke macht in het Duitse leger. De invloed van Ludendorff en Hindenburg was zo groot, dat verscheidene opiniemakers – onder wie socioloog Max Weber (1864-1920) – spraken van een ‘Militärdiktatur‘.

In juli 1917 orkestreerde Erich Ludendorff de afzetting van Theobald von Bethmann Hollweg (1856-1921) als Rijkskanselier. Georg Michaelis (1857-1936) was Bethmann Hollwegs vervanger, maar in feite niet meer dan een marionet van Ludendorff en Hindenburg. Zelfs keizer Wilhelm II (1859-1941) had in politiek opzicht nauwelijks tot niets in te brengen tegen de twee Duitse generaals. Daarom ontsloeg de keizer Michaelis en verving hem voor Georg van Hertling (1843-1919), die in oktober 1918 op zijn beurt zijn plek als Rijkskanselier moest overdragen aan Max von Baden (1867-1929).

Onder Von Baden sloot Duitsland het vernederende Verdrag van Versailles. Erich Ludendorff hoopte nog het leger in te kunnen zetten voor een laatste offensief, maar slaagde hier niet in. In oktober 1918 ontsloeg keizer Wilhelm II de overspannen Ludendorff als generaal en benoemde in zijn plaats Wilhelm Groener.

Kapp-Putsch (1920) en Bierkellerputsch (1923)

In de periode 1920 tot 1924 werkte Erich Ludendorff veel samen met de opkomende nationaalsocialistische politicus Adolf Hitler. Om deze reden is Ludendorff in een recente boektitel (zie bronnen) ook wel ‘de eerste nazi’ genoemd.

Erich Ludendorff had een belangrijke rol bij twee mislukte rechtse staatsgrepen ten tijde van de Weimerrepubliek: de Kapp-Putsch (1920) in Berlijn en de Bierkellerputsch (1923) in München. De Kapp-Putsch was een gevolg van de bepalingen van het Verdrag van Versailles. De Duitse troepenmacht moest van circa 350.000 soldaten teruggebracht worden naar 100.000 man. Met name de zogenoemde Freikorpsen werden hierbij ontbonden, wat de directe aanleiding vormde voor de staatsgreep.

Ludendorff was ook een van de leiders van de mislukte Bierkellerputsch op 8-9 november 1923. Bij deze putsch waren onder meer topnazi’s betrokken als Adolf Hitler, Rudolf Hess, Ernst Röhm, Hermann Göring, Heinrich Himmler en Alfred Rosenberg.

Actief voor de nazi’s (1920-1928)

In de jaren 1924-1928 werkte Ludendorff als politicus voor de NSDAP in de Rijksdag. Op aandringen van Hitler stelde hij zich tijdens de verkiezingen van 29 maart 1925 kandidaat als Reichskanzler, maar hij kreeg slechts 1.1 procent van de voorkeursstemmen; overigens tot genoegen van Hitler, die weer een concurrent minder had. Dit betekende landelijk gezichtsverlies voor Ludendorff en tevens een smadelijke afgang in eigen kring. Drie jaar later, in 1928, ontstond een breuk tussen Ludendorff en de NSDAP.

Na zijn breuk met de NSDAP raakte Ludendorff betrokken bij de in 1925 opgerichte Tannenbergbund. Dit was een (para)militaire organisatie, waar zo’n 30.000-40.000 ex-militairen uit de tijd van de Eerste Wereldoorlog lid van waren. De club moest een tegenwicht bieden tegen de extreemrechtse nationaalsocialisten, maar liep vanaf het eind van de jaren 1920 steeds verder leeg doordat leden zich bij de NSDAP aansloten.

Publicaties van Erich Ludendorff

Zowel alleen als samen met zijn tweede vrouw Mathilde schreef Erich Ludendorff tal van pamfletten en boeken. Tot de meer bekende werken van Erich Ludendorff behoren zijn oorlogsmemoires Meine Kriegserinnerungen (1920), Weltkrieg droht auf deutschen Boden (1931) en Der totale Krieg (1935).

Waar Erich Ludendorff vooral schreef over politiek-militaire onderwerpen, was zijn vrouw Mathilde actief met het schrijven van boeken over filosofie en religie. Zij schreef veel over raciale Entartung, was net al Erich fel tegen het christendom en verafschuwde de ’teloorgang’ van het Duitse volk sinds Karel de Grote.

Erich en Mathilde Ludendorff werden in hun gedachtegoed sterk beïnvloed door het evolutiedenken van Charles Darwin (1809-1882), de Duitse zoöloog en monist Ernst Haeckel (1834-1919) – bekend van het boek Die Welträtsel (1899) – en door esoterische en racistische denkers als Rudolf Steiner (1861-1925), Houston Stewart Chamberlain, Alfred Rosenberg en Friedrich Rittelmeyer (1872-1938).

Beide Ludendorffs geloofden heilig in een ‘wereldveroveringsplan’ door het katholicisme, jodendom, het communisme onder Jozef Stalin en Frankrijk. In zijn biografie over Erich Ludendorff schrijft Perry Pierik het volgende over de complottheorieën van Erich Ludendorff:

In een van zijn artikelen meende Erich Ludendorff dat, of het nu fascisme, communisme, Rome, Moskou, Gross-Oriënt of Frankrijk was, allen wilden zij de vernietiging van de volkeren. De complottheorie van de Ludendorffs is een variant op andere modellen van tijdgenoten, zoals List, Von Liebenfels, Dinter, Heackel, Rosenberg en anderen. (465)

Laatste levensjaren

In 1930 richtte Erich Ludendorff met zijn vrouw Mathilde een occult-religieuze beweging op, de Deutschvolk. Deze beweging centreerde zich rond de verering van oude Germaanse goden. Nadat Hitler in 1933 aan de macht was gekomen, verbood deze de occulte beweging van Ludendorff op 22 september 1933, net als de Tannebergbund.

Erich Ludendorff overleed op 72-jarige leeftijd, op 20 december 1937, te München. Hij kreeg een grootste staatsbegrafenis.

Bronnen ▼