Eunuchen: gecastreerd om politieke redenen

De eunuchen zijn bekende figuren uit de Oudheid. In diverse oude rijken waren eunuchen mannen die vanwege politieke redenen gecastreerd waren. Waarom gebeurde dit eigenlijk en in welke oude rijken kwamen dit soort castraties voor? Een korte geschiedenis over de herkomst van het fenomeen eunuch.

Betekenis van de term ‘eunuch’

Het begrip eunuch is afkomstig uit het Latijn, van het samengestelde woord eunūchus, in het Grieks eunoũkhos. Het begrip is een samenstelling van eunḗ (bed) en ókhos (houder) en betekent bedbewaker, kamerheer of kamerling. Andere synoniemen voor eunuch zijn: gecastreerde harembewaker, castraat, gesnedene, ontmande of geabelardiseerde bewaker.

Redenen voor castratie van een eunuchen

Eunuchen werden om drie redenen gecastreerd. Ten eerste was hun taak vaak om een harem of polygame gemeenschap als kamerheer te bewaken. Om te voorkomen dat een kamerheer iemand uit de harem van de vorst of keizer bezwangerde, werden deze mannen gecastreerd.

Een tweede reden lag in het verlengde hiervan: de wetenschap dat een eunuch geen nageslacht kon verwekken, bood de vorst, keizer of heerser de garantie dat hij geen last zou hebben van concurrentie vanuit zijn hofhouding.

Een derde motief voor castratie, die met name van de zeventiende eeuw tot negentiende eeuw in de wereld van de opera voorkwam, was de idee dat castraten veel beter en hoger konden zingen. De muziek van een gecastreerde zanger(es) klonk volgens kenners een stuk beter, door het grotere bereik van een eunuch. Dit is te lezen in het boek Castraten. Hun opkomst, glorie en ondergang (2012) van Ank Reinders.

Voorbeelden van eunuchen in de geschiedenis

Eunuchen kwamen niet alleen voor in oosterse of Aziatische rijken – zoals in het Chinese keizerrijk, Egypte, Perzië, India, Byzantium of in gebieden waar de islam dominant was -, maar ook in christelijke gemeenschappen. Ook de sultans van het Ottomaanse Rijk hielden er eunuchen op na.

Bekend is hoe in China tijdens de diverse keizerlijke dynastieën personen aan het hof had die van castratie hun beroep maakten. Deze castreerders gingen als volgt te werk:

Zonder hun subject te verdoven, sneden de castreerders de complete penis en balzak eraf, vaak al bij kleine jongetjes. Via een rietje garandeerden ze dat het jongetje zou kunnen blijven plassen. De ingreep had veelal nare gevolgen: dikwijls verloor een eunuch de controle over zijn sluitspieren en plaste dan voortdurend in zijn broek of jurk. De afsneden balzakken en penissen werden door degenen die de castratie uitvoerde bewaard. Een eunuch kon deze later voor een hoge prijs terugkopen, zodat ze in complete lichamelijke staat begraven konden worden. Tal van eunuchen hadden dan ook hun geslachtsdelen in zakjes bij zich of ergens in huis liggen.

Eunuchen in de Bijbel

Ook in de Bijbel komen eunuchen voor. De bekendste is wellicht de zogenoemde kamerling (in de originele tekst wordt hier de term ‘eunouchus’ gebruikt, zie ook de NBV) uit Ethiopië, die genoemd wordt in het Bijbelboek Handelingen 8:27-29.

Verder is van de in de Bijbel genoemde koning Ahasveros (vermoedelijk Xerxes I) bekend dat hij eunuchen had om zijn concubines te bewaken. Deze heetten Hegai en Saäsgaz (Esther 2:3,14).

Abelardiseren: een man van zijn lid ontdoen

Castreren, wat een eunuch dus overkwam, was tot de negentiende eeuw in de Nederlandse taal ook wel bekend onder een term die momenteel niet veel meer wordt gebruikt: abelardiseren, vernoemd naar de bekende theoloog Pierre Abélard die in de Middeleeuwen vanwege een seksuele affaire met de non Héloïse op non-actief werd gesteld.

Bronnen ▼