Gaston de Gerlache de Gomery (1919-2006) – Belgische Zuidpoolreiziger

Zestig jaar nadat zijn vader Adrien de Gerlache (1866-1934) op het einde van de negentiende eeuw met de driemaster Belgica de eerste Belgische poolexpeditie naar Antarctica ondernam, deed zijn zoon, Gaston de Gerlache, de expeditietocht met succes nog eens over. Het verhaal en portret van een bijzonder man:

Gaston Adolphe Auguste de Gerlache de Gomery, zoals hij voluit heette, werd op 17 november 1919 geboren te Brussel en verwierf bij de meesten onder ons vooral bekendheid als de ontdekkingsreiziger die in de voetsporen van zijn vader de tweede Belgische expeditie naar de Zuidpool leidde. Minder bekend is echter dat hij van opleiding eigenlijk doctor in de rechten was en in mei 1940, bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog, als jonge officier krijgsgevangen werd genomen maar naar Engeland wist te ontsnappen waar hij bij de ‘Royal Air Force’ een opleiding volgde tot piloot. Na de oorlog huwde hij in 1946 met de toen tweeëntwintigjarige Anne-Marie van Oost met wie hij vijf kinderen kreeg.

De lokroep van Antarctica

De drang om het werk van zijn vader voort te zetten, bleef hem echter achtervolgen en na een maandenlange voorbereiding zette Gaston de Gerlache op 12 november 1957 aan boord van de ijsbreker ‘Polarhav’ en een logistiek steunschip met een zeventienkoppige bemanning vanuit de haven van Antwerpen koers naar de Zuidpool.

In tegenstelling tot de eerdere pooltocht die zijn vader Adrien de Gerlache in 1897 met de ‘Belgica’ naar Antarctica ondernam, hadden de expeditieleden nu naast een verkenningsvliegtuig en een helikopter eveneens de beschikking over een drietal rupsvoertuigen die verplaatsingen over de ijsvlakte mogelijk maakten. De reis verliep zonder noemenswaardige moeilijkheden en op 26 december 1957 bereikte de expeditie Antarctica.

De poolbasis “Koning Boudewijn”

Eenmaal aangemeerd liet Gaston de Gerlache een basis oprichten die tegelijkertijd als wetenschappelijk station moest dienen. De poolbasis werd vernoemd naar de toenmalige Belgische koning Boudewijn. Gedurende hun verblijf voerden de expeditieleden, vaak in barre weersomstandigheden, onderzoek uit op de ijskap en observeerden er de meteorologische en geofysische fenomenen van het zuiderlicht en het aardmagnetisme. De daaropvolgende jaren financierde België nog twee andere wetenschappelijke expedities naar de basis, maar besloot in 1961 om budgettaire overwegingen het wetenschappelijk onderzoekswerk te staken.

Op aandringen van Gaston de Gerlache werd echter in 1964 besloten om alsnog gezamenlijke Belgisch-Nederlandse exploratietochten naar het Zuidpoolstation te organiseren. Toen de eerste Belgisch-Nederlandse expeditie voet aan wal zette, bleek de poolbasis dermate vervallen te zijn dat de bemanning genoodzaakt was om een honderdtal meter verderop een nieuw onderzoekscentrum te bouwen. Uiteindelijk werd in 1968 ook dit tweede station verlaten, ditmaal definitief.

In februari 2009, drie jaar na de dood van Gaston de Gerlache, werd op iets minder dan tweehonderd kilometer ten zuiden van de vroegere Koning Boudewijnbasis een geheel nieuw poolstation ingehuldigd dat de naam meekreeg van prinses Elisabeth, de oudste dochter van de huidige Belgische koning Filip. Bij de constructie van deze poolbasis werd op innovatieve wijze gebruik gemaakt van de meest ecologische bouwmaterialen. De energievoorziening van het onderzoekscomplex wordt aangeleverd door een reeks zonnepanelen en acht windturbines. Verder wordt alle afval voor de volle honderd procent gerecycleerd. Een internationaal team van wetenschappers bestudeert er sindsdien tijdens de Australe zomermaanden van november tot begin maart voornamelijk de nefaste effecten van de klimaatverandering die onze planeet treffen.

Hoe het verder ging met Gaston de Gerlache

De Gerlache’s voortrekkersrol bij de verschillende expedities naar Antarctica leveren hem internationale naamsbekendheid op en tal van binnen- en buitenlandse prestigieuze onderscheidingen. De rest van zijn leven bleef hij begeesterd door het ‘Witte continent’ en publiceerde in de loop der jaren een aantal werken waarin hij zijn reiservaringen neerschreef en een fervent pleitbezorger bleek te zijn van verder wetenschappelijk onderzoek op de Zuidpool.

Samen met zijn familie vestigde De Gerlache zich in Mullem, een dorpje nabij Oudenaarde in de Belgische provincie Oost-Vlaanderen. Hij zou er achttien jaar lang het ambt van burgemeester bekleden. In 2009 werd er in aanwezigheid van zijn weduwe voor hem op het dorpsplein een gedenkplaat onthuld van de hand van de Hasseltse kunstenaar Jos Carmans.

Gaston de Gerlache kwam op 13 juli 2006 op zesentachtigjarige leeftijd in Oudenaarde te overlijden. Zijn stoffelijk overschot werd na de uitvaartplechtigheid overgebracht naar Gomery, een deelgemeente van Virton in de provincie Luxemburg om er op het plaatselijk kerkhof bijgezet te worden in de familiegrafkelder.

Bekijk ook: Lijst van ontdekkingsreizigers
…en: Adrien de Gerlache (1866-1934) – Belgische ontdekkingsreiziger
Boek: Antarctica – De Belgen op de pool