In 2017 publiceerde Robin te Slaa Wat is fascisme?, waarin hij inzicht trachtte te verschaffen in de achtergronden van de ideologie die verantwoordelijk was voor vrijwel alle rampspoed die over de mensheid van de twintigste eeuw werd uitgestort. Vijf jaar later verschijnt Fascisme, oorsprong en ideologie, een herziene en uitgebreide herdruk ervan.
Ook deze herziene versie van zijn overzichtswerk bevat voor de geรฏnteresseerde lezer voldoende stof tot nadenken. Waar komt het fascisme vandaan? Wat beoogden de leiders van deze beweging? Hoe gingen ze te werk? Al deze vragen (en nog veel meer) stelt en beantwoordt Te Slaa. Het boek bevat geen nieuwe inzichten, gebaseerd als het is op literatuuronderzoek, niet op nieuw eigen (archief)onderzoek. Dat is niet bezwaarlijk, want Te Slaa geeft voor de Nederlandse lezer een gedegen overzicht. Het is goed dat dit, voor het algemene publiek geschreven werk, verschenen is.
Erfenis
In zijn slotzin stelt Te Slaa dat de erfenis van het fascisme wordt gevormd door de miljoenen doden die het fascisme op zijn geweten heeft. Te Slaa doet er goed aan de negatieve kanten van het fascisme te benadrukken, maar hij ziet over het hoofd dat er mรฉรฉr is: zo zijn onder meer de kinderbijslag en de SER overblijfselen van fascisme en nationaalsocialisme. Uiteraard weegt het ene niet op tegen het andere, maar Te Slaaโs aanpak is mij te eenzijdig โ een invalshoek die ook blijkt uit de afwezigheid van de bespreking van de culturele en artistieke aspecten van het fascisme. Onder meer literatuur, beeldhouwkunst en architectuur werden niet alleen beรฏnvloed door de politiek, maar werden ook als propagandistisch instrument ingezet door Mussolini en Hitler. Niet voor niets was Libro e moschetto, fascista perfetto (โboek en geweer maken de perfecte fascistโ) een veel gebruikte slogan in het fascistische Italiรซ.
Het eind van de Tweede Wereldoorlog in 1945 leek ook het einde in te luiden van het fascisme en zijn racistische broertje; het nationaalsocialisme. In de academische wereld werd sindsdien hard gewerkt aan een sluitende definitie van wat fascisme nu โeigenlijkโ was, culminerend in de invloedrijke studies van de Engelse historicus Roger Griffin. In de samenleving en de naoorlogse politiek waren fascisme en nationaalsocialisme verdwenen. Dat veranderde allemaal met de opkomst van extreem-rechts, tegen het eind van de twintigste eeuw. Mij dunkt dat de aandacht voor het fascisme groeiend is. Laatstelijk verschenen twee nieuwe biografieรซn van Mussolini, over wie tegenwoordig negatiever wordt geschreven dan eerder het geval was. Het is vast geen toeval dat deze relatief nieuwe negatieve portrettering van Mussolini en zijn fascisme wordt ingeven door de al dan niet vermeende opkomst van nieuw, eigentijds fascisme.
Actualiteit
Boek: Fascisme. Oorsprong en ideologie
Het fascisme als hogere vorm van democratie
Italiรซ en de omgang met Mussolini en het fascisme