Geleide loonpolitiek – Betekenis & kenmerken

De term geleide loonpolitiek is een benaming voor een specifieke periode uit de economische geschiedenis van de Nederland. Wat betekent deze term? En welke kenmerken had de geleide loonpolitiek?

Betekenis van geleide loonpolitiek

De geleide loonpolitiek was een economische aanpak die in Nederland kort na de Tweede Wereldoorlog geïntroduceerd werd. Gedurende de wederopbouw (vanaf 1945) en de periode van de Rooms-Rode coalitie (1948 tot 1958) onder Willem Drees hield de overheid als ‘leider’ toezicht op de loonontwikkeling. Een definitie van de term ‘geleide loonpolitiek’ is:

“Een vorm van overheidsbeleid, waarbij de Rijksoverheid actief betrokken is bij het bepalen van de loonontwikkeling.”

Onderzoekers laten de periode van de geleide loonpolitiek lopen van 1945 tot ongeveer de jaren 1959-1970. Over de precieze ‘einddatum’ van de geleide loonpolitiek bestaat veel discussie. Het kabinet-De Quay (1959-1963) wordt genoemd, maar ook een verandering in de beleidsvorming in 1963 en de inwerkingtreding van de Wet op de loonvorming in februari 1970. Laatstgenoemde jaar lijkt een logisch eindpunt van de geleide loonpolitiek, omdat vanaf dat moment de sociale partners (vakbonden, werkgevers en werknemers) onderling, zonder tussenkomst van de overheid, de loonpolitiek gingen bepalen en het loonbeleid decentraal werd.

Kenmerken & organisatie van de geleide loonpolitiek

Door het opnieuw instellen van het (vooroorlogse) College van Rijksbemiddelaars (cynisch de ‘Rijksbeknibbelaars’ genoemd), die een vetorecht had over loonregelingen en loonstijgingen, bepaalden politici ten tijde van de loonpolitiek (op papier althans) hoeveel de lonen konden stijgen of bevroren dienden te worden. Samen met werkgevers en werknemers (ofwel ‘de sociale partners’), die verenigd waren in de Stichting van de Arbeid (SvdA) en adviesbureaus werd het loonbeleid uitgezet.

In 1995 liet de socioloog Maarten van Bottenburg in het jubileumboek Aan den Arbeid! In de wandelgangen van de Stichting van de Arbeid 1945-1995 al zien dat de term geleide loonpolitiek eigenlijk niet klopt, omdat dit ‘waterdichte systeem’ gemanipuleerd kon worden. We citeren uit de NRC de voormalige FNV-vakbondsleider Frans Drabbe (1926-2011):

“Vanaf het eind van de jaren vijftig was het één groot spel geworden. Iedereen wist dat het flauwekul was natuurlijk. Als er twee procent loonsverhoging werd voorgeschreven, dan werd het in grote delen van de industrie het drie- of viervoudige. Men belazerde elkaar op een vreselijke manier.”

De NRC vervolgt in reactie op deze uitspraak met:

“Dit ‘Spel van de Arbeid’ laat eigenlijk zien dat de vaak gebruikte benaming geleide loonpolitiek in feite historisch onjuist is.”

Lees ook: Het Akkoord van Wassenaar (1982)
Boek: Jan Luiten van Zanden & Maarten Prak – Nederland en het poldermodel, 1000-2000

Bronnen ▼