Geobsedeerd door de verborgen werelden onder onze voeten

Hoewel een mensenleven zich over het algemeen grotendeels bovengronds plaatsvindt, hebben ondergrondse ruimten altijd al een belangrijke rol gespeeld binnen onze samenlevingen. In grotten kun je schuilen tegen weersomstandigheden of voor de vijand. Leden van tribale gemeenschappen voerden hier eeuwen geleden al rituelen uit. Mijnwerkers dalen af in de diepte om delfstoffen te winnen en onder steden bouwen we kilometerslange gangenstelsel voor de afvoer van afval- en regenwater en het aanleggen van metrolijnen.

Onderaardse gangenstelsels hebben een grote aantrekkingskracht op avonturiers. Speleologen reizen naar afgelegen locaties om moeilijk toegankelijke spelonken te verkennen en in de ondergrondse wereld van grote steden speuren urban explorers naar geheime gangen of verlaten metrostations.

Een verlaten treintunnel

De verborgen wereld onder onze voeten heeft de Amerikaanse fotograaf en journalist Will Hunt al van jongs af aan aangetrokken. Op zestienjarige leeftijd ontdekte hij een verlaten treintunnel uit 1908 onder zijn woonbuurt in Providence in Rhode Island. Aangetrokken door de spanning van het onbekende, doolde hij hier vele uren rond. Hoewel tijdens het begin van zijn volwassen leven zijn aandacht voor het ondergrondse verslapte, bleef zijn fascinatie onderhuids bestaan. Op volwassen leeftijd klauterde hij veelvuldig via rioolputten naar beneden om zijn woonplaats New York ondergronds te verkennen. Daarna zou hij nog vele andere bekende en onbekende ondergrondse werelden ontdekken. Hunt verklaart zijn obsessie:

“Ik vond het heerlijk dat zelfs de kleinste tocht door een tunnel of een grot voelde als een ontsnapping naar een parallelle realiteit, zoals de personages in kinderboeken via poorten naar geheime werelden verdwijnen.”

Catacomben van Parijs

In ‘Ondergronds’ beschrijft Hunt verschillende van zijn ondergrondse expedities en geeft hij vanuit verschillende vakgebieden inzicht in de relatie van de mens met het ondergrondse. Vanuit het oogpunt van de geschiedenis is zijn beschrijving van de catacomben onder Parijs interessant. Tegen het einde van de achttiende eeuw waren de begraafplaatsen in de Franse hoofdstad zo vol dat besloten werd om de stoffelijke overschotten naar de steengroeven onder de stad over te brengen.

De auteur legt uit hoe de beenderen van in totaal zes miljoen doden hier werden opgeslagen. Arbeiders sorteerden de botten en stapelden ze op tot complexe bouwsels. De ontstaansgeschiedenis van de catacomben wordt gecombineerd met het verhaal van de Franse kunstenaar Nadar, de eerste fotograaf die de locatie fotografeerde, al in 1861. Gewapend met zijn ‘toverlantaarn’ – een voorloper van de moderne flitser – legde hij de niet voor het publiek toegankelijke knekelkamers vast op de gevoelige plaat, wat hem veel bewondering opleverde.

Behalve de historische achtergronden beschrijft de auteur ook zijn eigen ervaringen. Vrijwel alle locaties die Hunt beschrijft heeft hij zelf bezocht. Zo kreeg hij van graaf Robert Bégouën als één van de weinigen toestemming om op zijn landgoed in de Franse regio Occitaniede de grot Le Tuc d’Audobert te bezoeken. Deze locatie werd 14.000 jaar geleden toegankelijk gemaakt door het zogenoemde Magdalénienvolk. Vele duizenden jaren later, in 1912, werd de grot herontdekt door de vader van de graaf, Louis, en zijn twee broers. In een moeilijk toegankelijke ruimte, helemaal aan het einde van de grot, ontdekten ze twee oeroude kleisculpturen van bizons. Toen Hunt na een ondergrondse tocht van tweeënhalf uur de bizons aanschouwde, barstte hij spontaan in snikken uit, zo ontroerd was hij door deze erfenis uit de prehistorie. Hij schrijft:

“In deze kamer krimpt de tijd in en vernauwt de ruimte tussen onszelf en onze voorouders tot een haarbreedte.”

De behoefte om onder de grond sporen na te laten, is volgens de auteur niet voorbehouden aan onze voorouders. Zo beschrijft hij zijn speurtocht naar de identiteit van de kunstenaar REVS die vanaf 1995 in de onderaardse gangen van New York met graffiti zijn levensverhaal optekent. In een voor de Aboriginals heilige grot in Australië bewonderde hij de handafdrukken die hier in een ver verleden waren achtergelaten door de autochtone bevolking door hun hand tegen de rotswand te zetten en er oker overheen te blazen.

Een andere tot de verbeelding sprekende ondergrondse ontdekking, die de auteur beschrijft, werd gedaan door een collega van hem, die tijdens zijn studie aan Columbia University veelvuldig afdaalde naar de stoomtunnels onder de campus. “Op een avond wrong hij zich door een ventilatieopening in een muur en kwam in een kamer vol beschimmelde wetenschappelijke instrumenten terecht”, zo schrijft Hunt.

“Het was de opslagruimte voor de vroegste incarnatie van wat uiteindelijk het Manhattanproject, de ontwikkeling van de atoombom, zou worden.”

Scheppingsverhaal

De schrijver behandelt ook de theorie dat het leven op aarde afstamt van micro-organismen die diep onder het aardoppervlak leven en vergelijkt dit met het scheppingsverhaal van de Lakota-indianen. Daarin wordt verkondigd dat de eerste mensen onder de grond in de geestenwereld leefden, in afwachting van het werk van de Schepper om de bovenwereld voor hen gereed te maken. Verder bestudeert hij ook welk effect het verblijf onder de grond heeft op neuropsychologisch niveau, waarbij hij een project van de CIA uit de Koude Oorlog aanhaalt, dat een onderzoek behelsde naar de technieken van gedachtemanipulatie. Ten slotte benadert hij het ondergrondse ook vanuit filosofisch perspectief. Alles bij elkaar ontstaat zo een zeer divers geheel met verrassende invalshoeken. Dit maakt het boek interessant voor iedereen met een brede interesse. Will Hunt weet de spanning van zijn ondergrondse avonturen meeslepend over te brengen op zijn lezers. Hij slaagt erin om in elk geval iets van zijn obsessie over te dragen, al zal de gemiddelde inwoner van het laaggelegen Nederland minder bevlogen zijn met de ondergrondse wereld dan de schrijver zelf.

Boek: Ondergronds – Will Hunt