Hermaphroditus – Man en vrouw in één lichaam

Hermaphroditus is een figuur uit de Griekse mythologie. In het verhaal dat door Ovidius werd opgetekend in zijn Metamorfosen, versmelten de lichamen van de god Hermaphroditus en een waternimf tot één gedaante met zowel mannelijke als vrouwelijke geslachtskenmerken. Het afgeleide woord ‘hermafrodiet’ gebruiken we vandaag de dag nog.

Toen de god Hermes en liefdesgodin Aphrodite een zoon kregen, gaven ze hem de naam Hermaphroditus. Hij groeide op als een beeldschone jongeling in de schaduw van de berg Ida in Klein-Azië (in het huidige Turkije) en werd grootgebracht door nimfen. Als vijftienjarige ontmoette de jongen tijdens een reis bij een heldere waterbron de nimf Salmacis. Deze gebeurtenis zou het leven van de twee drastisch veranderen, aangezien ze voortaan verder zouden leven als één persoon.

De samensmelting

Over de gebeurtenis waarbij de twee personen tot één lichaam samensmelten, bestaan verschillende versies. Het bekendste verhaal vertelt dat Salmacis de jongen probeerde te verleiden. Ze was namelijk erg onder de indruk van zijn schoonheid. Hij voelde zich daar echter ongemakkelijk bij en negeerde haar. Vervolgens besloot Hermaphroditus op een rustige plek te gaan zwemmen. Terwijl hij zich naakt in het water bevond, kwam de waternimf plots tevoorschijn. Ze strengelde zich om zijn lichaam en bad tot de goden dat ze eeuwig met hem verenigd zou worden. Ovidius omschrijft deze gebeurtenis als volgt:

“Je kunt je nog zo verzetten, deugniet, je komt toch niet weg. Goden, zorg ervoor dat hij hier nooit van mij wordt gescheiden en ik niet loskom van hem.” Metamorfosen IV, 370-72 (benbijnsdorp.nl)

De goden vervulden haar gebed. In een oogwenk versmolten Hermaphroditus en Salmacis met elkaar. Zo ontstond een tweeslachtig wezen.

In een andere versie van deze mythe bedreven de twee samen zó gepassioneerd de liefde dat hun lichamen vanzelf samensmolten. Hier is dus geen sprake van afwijzing of een gebed tot de goden.

Kunst

In de kunst wordt de hermafrodiete gedaante afgebeeld als een lichaam van een vrouw met de geslachtsdelen van een man. Een voorbeeld hiervan is de ‘slaperige hermafrodiet’, een Romeins beeldhouwwerk uit de tweede eeuw dat tegenwoordig te zien is in het Louvre in Parijs.

Verouderde term

De term ‘hermafrodiet’ wordt gebruikt om een plant of dier aan te duiden dat zowel mannelijke als vrouwelijke geslachtskenmerken bezit. Al in de tweede eeuw n.Chr. vinden we deze betekenis bij de Grieks-Romeinse arts en onderzoeker Galenus. Wanneer we over mensen praten met twee geslachten valt tegenwoordig het woord ‘intersekse’. De term hermafrodiet is in deze context verouderd en kan als beledigend worden ervaren.

Bronnen ▼