Stef Ketelaar
“En nu, in die winkel, stond ik een tijdje met een boek van Wilhelm Reich in mijn handen. De titel luidde: The Function of the Orgasm (The Discovery of the Orgone, Vol. 1). Ik sloeg het open, hield het tegen mijn neus en ik rook onmiddellijk, dat hier iets bijzonders was.”
– Harry Mulisch, Het seksuele bolwerk
Op 3 november 1957 overleed de Oostenrijks-Amerikaanse psychiater en psychoanalyticus Wilhelm Reich op 60-jarige leeftijd. Reich was een hoogst controversiële figuur binnen de op zichzelf reeds omstreden discipline van de psychoanalyse. Waar hij ook ging, Hitlers Derde Rijk, Noorwegen, de VS, overal wist hij de autoriteiten tegen zich in het harnas te jagen met zijn curieuze opvattingen. Bovendien leed de psychiater naarmate zijn leeftijd vorderde in steeds hogere mate aan psychoses.
Ook in Reichs volgende halte, de Noorse hoofdstad Oslo waar hij in 1934 neerstreek, stuitte hij op weerstand. Daar deed hij seksuologisch onderzoek naar de functie van het orgasme, dat volgens hem de energieregelaar van het lichaam was. Mensen die geen orgasme kregen, te snel of juist te laat, te weinig of te vaak, kortom waar het anders ging dan het volgens Reich zou moeten, die waren neurotisch. Dat leidde weer tot haat, sadisme, gierigheid en op politiek niveau tot fascisme en antisemitisme. Ook experimenten waarmee Reich een allesdoordringende energie wilde aantonen, door hem bionen genoemd, en de invloed daarvan op de menselijke gezondheid leidden tot veel scepsis. Vooraanstaande wetenschappers deden het af als onzin.
In 1939 vertrok Reich naar de VS. Daar begon hij een reeks experimenten die een ‘kosmische energie’ zouden moeten aantonen die in het vroege werk van Freud ‘libido’ heette en waarvan Freud vanaf circa 1925 niet langer aannam dat het een energie in de natuurkundige zin van het woord betrof. Reich ging daar nog altijd wel van uit en noemde de energie ‘orgone’. Het was blauw van kleur, alomtegenwoordig en met het blote oog te zien. Het was verantwoordelijk voor zulke ogenschijnlijk verschillende verschijnselen als het weer, de kleur van de lucht, zwaartekracht, het ontstaan van het universum en – leermeester Freud was nooit ver weg – uitingen van seksualiteit. Reich begon een soort dozen te bouwen, ‘orgonen accumulators’, waarmee hij de geheimzinnige substantie uit de atmosfeer zou kunnen vangen. Zijn theorie luidde als volgt: ziekte wordt veroorzaakt door een tekort of een blokkade van orgone energie in het lichaam. Patiënten moesten in orgonen accumulators plaatsnemen om geconcentreerde orgone energie op te nemen. Reich was ervan overtuigd dat hij met de ontdekking van orgone energie en zijn daarop gebaseerde inzichten een theorie van alles in handen had, die de fysieke en mentale gezondheid – of het gebrek daaraan – zou moeten kunnen verklaren. Wetenschappers en de meeste psychoanalytici betitelden zijn claims als totale nonsens.
On the Road
Hoe Reichs uitvinding er eigenlijk uitzag en welke types er zoals gebruik van maakten, is te lezen in Jack Kerouacs cultklassieker On the Road (1957), een boek bevolkt door vrijgevochten kunstenaars, zwervers en drugsgebruikers. “Zeg jongens, waarom proberen jullie mijn orgoon accumulator niet eens? Daar krijg je kracht van in je botten,” zegt Old Bull Lee (in wie de schrijver William S. Burroughs is te herkennen) tegen Dean Moriarty en Sal Paradise, Kerouacs alter ego en de verteller in het boek. ‘Ik ga daarna altijd met een vaartje van negentig mijl op de dichtstbijzijnde hoerenkast af, hor-hor-hor!”. Vervolgens legt de verteller uit:
‘De orgoon accumulator is een gewone box, groot genoeg dat een mens er op een stoel in kan zitten; een laag metaal en nog een laag hout vangen de orgonen uit de dampkring op en houden ze zo lang vast dat het menselijk lichaam daar meer dan zijn gewone deel van kan absorberen (…) Old Bull Lee dacht dat de orgoon accumulator verbeterd kon worden door hout te gebruiken dat zo organisch mogelijk was, dus bond hij ruige bladeren en twijgen uit de moerassige uitwatering aan zijn mystieke huisje in de tuin vast. Het stond daar in die hete vlakke tuin, een afgeschilferd werktuig dat met waanzinnige dingetjes was overdekt. Old Bull Lee trok zijn kleren uit en ging naar binnen om boven zijn navel zijn tijd te gaan verdromen’.
Arrestatie
In 1941 arresteerde de FBI Reich omdat, zo luidde de reden, hij een immigrant was met een communistische achtergrond. Hij werd ondervraagd over de vondst tijdens een huiszoeking van een aantal ‘hoogst verdachte’ boeken zoals Hitlers Mein Kampf en Trotski’s My Life. Uiteindelijk liet de FBI hem gaan zonder dat het tot een rechtszaak kwam omdat men concludeerde dat…
‘dr. Reich was not a threat to the security of the U.S.’.
Als Reich dacht dat hij van de autoriteiten verlost was, had hij te vroeg gejuicht. In de tot dan toe in de VS min of meer positieve pers over Reich, verscheen in 1947 een artikel van Mildred Edie Brady in The New Republic, getiteld ‘The Strange Case of Wilhelm Reich’. De auteur veegde de vloer aan met zijn pseudowetenschappelijke denkbeelden en besloot met de opmerking dat er afgerekend moest worden met ‘de groeiende Reich cultus’. Dat gebeurde, hoewel niet onmiddellijk. In 1954 overwoog een rechter dat alle orgonen accumulators vernietigd moesten worden wegens overtreding van de Food and Drug Act. Hetzelfde lot trof alle promotiemateriaal inclusief Reichs boeken waarin sprake was van orgone energie. De Engelse vertaling van zijn Charakteranalyse en Massenpsychologie des Faschismus, beiden oorspronkelijk uit 1933 kwamen op de lijst van in de VS verboden boeken. l’Histoire, se répète. Zijn publicaties waren in Europa immers verboden door de nazi’s en in de ban gedaan door de communisten. Reich was ervan overtuigd dat Brady, die met haar artikel bewust zijn ondergang zou bewerkstelligen, een Staliniste was die handelde op last van de communistische partij.
Cloudbuster
Een van de toepassingen van Reichs inzichten was de constructie van een ‘Cloudbuster’. Deze machine met zijn opvallende naar de hemel gerichte holle metalen buizen kon volgens Reich orgonen-stromen in de atmosfeer manipuleren, zodat hij het kon laten regenen. Volgens de overlevering lukte het Reich in 1953 om in weerwil van de weersvooruitzichten, ‘de komende dagen geen neerslag’, met zijn Cloudbuster een einde aan de droogte in Maine te maken, waarmee hij de oogst redde. Een getuige van het voorval sprak van de ‘vreemdste wolken die ik ooit gezien heb’, nadat Reichs machine in werking was gesteld.
Die ‘vreemde wolken’ zijn ook te zien in de videoclip van ‘Cloudbusting’ (1985), een liedje van de Engelse zangeres Kate Bush. De clip is gebaseerd op A Book of Dreams (1973) van Peter Reich, Wilhelms zoon. Het toont de arrestatie van de door Donald Sutherland gespeelde Reich gezien door de ogen van Peter, gespeeld door Kate Bush.
Kate Bush – Cloudbusting:
In de periode dat Reich met zijn Cloudbuster experimenteerde, begon ook zijn ‘UFO-fase’, schrijft Colin Wilson in The Quest for Wilhelm Reich (1981). In 1952 zag hij zijn eerste vreemde objecten in de lucht waarna hij zich verdiepte in de kwestie door het lezen van Donald Keyhoe’s bestseller The Flying Saucers are Real (1950). Reich nam als vanzelfsprekend aan dat het universum krioelde van het leven. Volgens hem maakten de UFO’s voor hun voortstuwing gebruik van orgone energie. De UFO’s waren hier om hem, Reich, nauwlettend in de gaten te houden. Zelfs Colin Wilson, een veelzijdig auteur die de pseudowetenschappen in zijn omvangrijke oeuvre een warm hart toedraagt, merkt op dat Reichs overtuiging dat de UFO’s hem observeerden op zijn minst gedeeltelijk het gevolg was van zijn paranoia.
De regenmaker kreeg opnieuw problemen met de overheid. In 1956 werd Reich veroordeeld tot twee jaar gevangenisstraf wegens contempt of court. Ondanks een rechterlijk verbod was hij met een van zijn apparaten een staatsgrens in de VS gepasseerd. In juni van dat jaar volgde ook de daadwerkelijke vernietiging van orgonen accumulators en – opnieuw een herinnering oproepend aan het Europa dat Reich wegens de nazi’s ontvluchtte – de verbranding van zijn boeken, iets dat we ten onrechte exclusief met Hitlers Duitsland associëren. De schepper van het verbrandde oeuvre overleed een jaar later in een Amerikaanse gevangenis, waar hij in afwachting was van voorwaardelijke vrijlating. Volgens zijn laatste wil werden zijn ongepubliceerde manuscripten tot vijftig jaar na zijn dood achter slot en grendel geborgen, waarna ze in 2007 beschikbaar kwamen voor onderzoek. Tegen die tijd zou de mensheid er wel klaar voor zijn, zo beschikte Reich.
Invloed
De schrijver brengt er een artikel in de Amerikaanse pers over hem ter sprake, dat hij een feestje zou hebben gegeven toen hij met zijn tweeduizendste verovering naar bed was geweest:
‘Het is inderdaad niet uitgesloten dat ik met 2000 vrouwen naar bed ben geweest, misschien waren het er trouwens wel meer, maar het idee dat ik ze zou tellen, en vervolgens een feest zou geven, dat is natuurlijk misbruik van de persvrijheid.’
Voor Mulisch was Reich een welkome gelegenheid om over zijn eigen orgastische ervaringen uit te wijden. Hij voegde er op Mulischiaanse wijze aan toe dat er ‘talloze korrespondenties zijn tussen zijn bestaan en het mijne’. Op de dag van Reichs overlijden woonde de Amsterdamse schrijver een toneelstuk bij, dat op de een of andere manier in een rel ontaarde doordat de acteurs er met de pet naar gooiden.
‘Ik beweer niet dat het Reich was, die hen transkontinentaal ophitste met zijn dood. Ik zeg alleen dat het dezelfde dag was.’
Ook interessant: Biologieleraar wilde seks tussen aap en mens
Overzicht van publicaties van Wilhelm Reich
