Het best bewaarde geheim van de Middeleeuwen

Bij Museum Catharijneconvent in Utrecht wordt vanaf 10 april een collectie middeleeuws textiel tentoongesteld. Bijzonder want deze objecten zijn vanwege de kwetsbaarheid zelden of nooit te zien. Titel van de tentoonstelling luidt: Het geheim van de Middeleeuwen.

De tentoonstelling vraagt aandacht voor de artistieke kwaliteit van de middeleeuwse borduurkunst. Bezoekers komen oog in oog te staan met eeuwenoude gewaden en kunnen ze tot in detail bekijken. Het overgrote deel van de objecten wordt namelijk zonder glas ervoor gepresenteerd. De gewaden zijn gemaakt van stoffen die men van heinde en verre importeerde. Ambachtslieden borduurden met gouddraad en veelkleurige zijde bijbelse taferelen en heiligenfiguren, die als losse applicaties op de gewaden werden aangebracht. Naast topstukken uit de vijftiende en zestiende eeuw zijn er ook losse stoffragmenten en borduursels te bewonderen.

Gouden vierstel

Een van de hoogtepunten van de tentoonstelling is het Utrechtse gouden vierstel van David van Bourgondië, bisschop van Utrecht van 1456 tot 1496. Voor het eerst sinds 1987 zijn deze gewaden als complete set te bewonderen.

Het is uitzonderlijk dat dit door hem bestelde vierstel, bestaande uit een koorkap, kazuifel en twee dalmatieken, bewaard is gebleven. Het kazuifel bevindt zich in de Pauluskathedraal in Luik en is voor de gelegenheid herenigd met de koorkap en de dalmatieken van Museum Catharijneconvent.

Schilders

Op de expositie zijn ook schilderijen te zien die als voorbeeld dienden voor de borduursels op de gewaden. Vrij onbekend is dat hooggewaardeerde schilders als de Meester van Alkmaar (werkzaam ca. 1490-1510) en Jacob Cornelisz van Oostsanen (ca. 1475-1533) ontwerpen maakten voor de borduursels. Deze kunstenaars waren zeer geliefd onder de hoogste klasse. Zij werkten voor kapitaalkrachtige kerken en kloosters, maar ook voor rijke kooplieden.

Wat deze eeuwenoude gewaden volgens Catharijneconvent zo bijzonder maakt, is dat ze zo goed bewaard zijn gebleven, juist dankzij de beeldenstormen. De gewaden konden eenvoudig worden verstopt bij particulieren in huis, waar ze gekoesterd werden. In landen die overwegend katholiek bleven, zijn veel kerkgewaden op den duur vergaan, verknipt of weggegooid, terwijl de paramenten in de Nederlanden juist hun waarde behielden.

Moderne productie

Naast Het geheim van de Middeleeuwen in gouddraad en zijde is er een kleine presentatie gewijd aan de Nederlandse firma Stadelmaier. Tussen 1930 en 2010 produceerde dit atelier op grote schaal moderne, vernieuwende paramenten. Gewaden, ontwerptekeningen, cartons en proefborduursels geven een compleet beeld van de moderne productie van liturgische kledingstukken.

‘Het geheim van de Middeleeuwen’ is te bezoeken van 10 april tot en met 16 augustus 2015