Onlangs werd het vrouwenlexicon 1001 Vrouwen uit de Nederlandse geschiedenis verkozen tot ‘beste geschiedenisboek aller tijden’. Het was de uitkomst van een aardige verkiezing die het jubilerende Historisch Nieuwsblad onder zijn lezers hield. Over de uitkomst van dit soort verkiezingen kan natuurlijk altijd gediscussieerd worden. Want zoveel mensen, zoveel smaken. En ieder vakgebied heeft natuurlijk weer zijn eigen bijzondere titels.

De verkiezing bracht ons op het idee om de komende tijd eens aan verschillende historici te vragen naar hún favoriete boek. In deze nieuwe rubriek stellen we een historicus steeds een aantal vaste vragen over hun keus. Op die manier hopen we de komende tijd aandacht te kunnen geven aan veel (verrassende) titels. Aan het eind vragen we de historicus om het stokje door te geven aan een andere historicus. De eerste historicus in deze rubriek is Jona Lendering, Nederlands historicus en auteur van verschillende boeken over de oudheid.

Het favoriete geschiedenisboek van Jona Lendering

Wat is het beste geschiedenisboek dat je ooit hebt gelezen?

Dat is lastig te zeggen. Het Herfsttij, het Breukvlak, Ondergang, de Mechanisering – ze zijn allemaal geweldig. Erop vertrouwend dat anderen die titels ook wel zullen prijzen, noem ik Charles Redman, The Rise of Civilization. From Early Farmers to Urban Society in the Ancient Near East uit 1978.

Waar gaat dat boek in het kort over?

Het beschrijft hoe de mensheid uitgroeide van een biologisch wezen tot een wezen dat, via zijn cultuur, vat krijgt op zijn omgeving. Daarbij is het focus op het ontstaan van steden in Mesopotamië en, in mindere mate, Egypte.

Wat maakt het boek zo goed?

De auteur neemt de lezer serieus. Hij legt voortdurend uit waarom de vragen worden geconceptualiseerd zoals ze worden geconceptualiseerd. Hij gaat in op de modellen die helpen archeologische vondsten – die vaak voor verschillende interpretaties vatbaar zijn – te duiden. Daarbij legt hij steeds verbanden met de antropologie en andere sociale wetenschappen. De oudheidkunde draagt hier bij aan andere vakgebieden, in plaats van dat ze leentjebuur speelt.

Is het boek ook toegankelijk voor de geïnteresseerde leek?

Wie is die geïnteresseerde leek? Wetenschapscommunicatie is sinds 1978 een stuk complexer geworden, onder andere doordat er niet langer één doelgroep is. Je hebt laagopgeleiden, voor wie The Rise of Civilization te moeilijk is, en (steeds meer) hoogopgeleiden, voor wie het wel geschikt is.

Maar niet voor allemaal. Naast het onderscheid tussen laag- en hoogopgeleid is er namelijk een groeiend onderscheid tussen “gelooft in de wetenschap” en “wantrouwt de wetenschap”. Voor die laatste groep is The Rise of Civilization ongeschikt, terwijl het nu net de methodische onderbouwing biedt die hun scepsis zou kunnen verhelpen. De auteur gaat echter niet in op de vragen van de sceptici. Wat ook niet zo vreemd is, omdat dit boek alweer bijna veertig jaar oud is.

Als je zelf (nog) een historisch publieksboek mocht schrijven, waar zou dat boek dan over gaan?

Er is een enorme behoefte aan een goed boek – of liever: een website – waarin wordt uitgelegd wat historici nu eigenlijk doen. Het filologisch handwerk. De verklaringsmodellen. Hoe je komt van een collectie archiefstukken tot een reconstructie. Hermeneutische cycli, generaliseringen, oorzakelijkheden. En vooral: waarom zijn sommige interpretaties beter dan andere?

Als zo’n boek er niet heel rap komt, zullen mensen blijven denken dat geschiedenis geen wetenschap is maar een verhaal, gebaseerd op bronnen die subjectief mogen worden uitgelegd. Een fopwetenschap dus, waarin elk verschil van mening wordt afgedaan met de dooddoener “verschil aan inzicht” in plaats van te tonen waarom deze of gene interpretatie beter is dan andere.

Zo’n boek moet er snel komen. We moeten het publiek, divers als het is, weer uitleggen wat geschiedenis is. Een verhaal, maar een verhaal waarvan je méér geniet als het ook waar is. Daarom is het ook – en dat hoef je niet per se hardop te zeggen – een wetenschap. Of ik degene ben die zo’n boek zou moeten schrijven is dan weer een andere vraag. Ik denk dat websites, musea, re-enactment en tijdschriften momenteel relevanter zijn dan boeken.

Wat vind je van het Nederlandse aanbod aan geschiedenisboeken?

Waar ik dat kan overzien, de Oudheid, is het onder de maat. Maarten van Rossems boekje Het einde van het Romeinse Rijk (mijn bespreking) en Fik Meijers publicaties over Jezus (bespreking) en Paulus illustreren hoe celebrities zonder veel kennis van zaken boeken die wél goed zijn uit de markt duwen. Ze tonen bovendien het grote publiek – wie dat ook zijn mogen – een karikatuur van wat oude geschiedenis is en dragen bij aan het beeld dat het een vak is zonder intellectuele diepgang.

Je zou hopen dat het publiek na een slechte introductie kan doorgroeien naar betere boeken, maar Jeroen Wijnendaeles Romeinen en barbaren. De ondergang van het Romeinse Rijk in het westen (2013) is door Van Rossem onverkoopbaar gemaakt en Bert Jan Lietaert Peerbolte’s Paulus en de rest (2010) door Meijer. Bad information drives out good.

Het ergste probleem is dat de oudheidkunde, en vermoedelijk de geschiedwetenschap in het algemeen, bij de voorlichting het verdienmodel van de boekhandel is gaan volgen – ik heb het hier uitgelegd. De voorlichting is niet gebaseerd op een reële vergelijking van het aanbod, van de behoefte en van de doelgroepen levende vragen. Daardoor is de oudheidkunde aan de zijlijn geraakt.

Welk historisch boek lees je momenteel?

Rachel Mairs, Archaeology, Language, and Identity in Greek Central Asia (2014). Een afschuwelijke titel maar een goed boek.

Aan wie geef je het stokje door?

Aan Philip Dröge. Ik heb met verschrikkelijk veel plezier zijn Tambora gelezen en hij schreef ook een leuk boek over Moresnet. Hij weet die onderwerpen prachtig te beschrijven door te focussen op de mensen die het meemaakten.

Lees hier de antwoorden van Philip Dröge

Rubriek: Het favoriete geschiedenis van…