In 70 verwoestten de Romeinen de joodse tempel in Jeruzalem. In 114-117 haalden ze meedogenloos uit naar de joodse bewoners van Egypte, Cyrenaica, Cyprus en Mesopotamië. In 132-136 waren de opstandelingen rond Bar Kochba aan de beurt. Duizenden, tienduizenden sloegen op de vlucht.
We hebben daarover vrij veel informatie. Er is bijvoorbeeld een synagoge opgegraven in de havenstad Qani en uit Israël is een graf van Jemenitische joden bekend. Arabische inscripties gebruiken joodse namen, de namen van de traditionele Arabische goden komen in onze bronnen niet meer voor en er zijn aanwijzingen voor contacten tussen de Jemenitische vorsten en de rabbijnen in het land van Israël. En tot slot: in het jaar 522 bekeerde koning Dhoe Noewas van Himyar zich tot het jodendom.
Monotheïsme
Als politici iets doen, veronderstellen we meestal politieke motieven, maar een persoonlijke overtuiging kan een rol hebben gespeeld. Het monotheïsme was in de Late Oudheid in elk geval populair. In Mekka slaagde bijvoorbeeld een stroming die Hums heette en de voorganger was van de islam, erin het terrein rond de Kaäba te reserveren voor de ene God, Allah. Dat Dhoe Noewas zich bekeerde tot een vorm van monotheïsme was zeker niet ongebruikelijk en zijn keuze voor het jodendom was dat vermoedelijk evenmin.
Toch zal er ook een politiek motief zijn geweest. Aan de overkant van de Rode Zee lag het christelijke koninkrijk Ethiopië, dat territoriale aanspraken had op Himyar. Door te kiezen voor het jodendom, onderstreepte Dhoe Noewas zijn onafhankelijkheid. Eén van zijn regeringsdaden was zelfs zeer expliciet anti-christelijk: toen christenen in de oase Nadjrân (in het zuiden van Saoedi-Arabië) een synagoge hadden aangevallen, ging hij er met zijn soldaten op af en doodde daar alle christenen. Volgens de tekst die bekendstaat als Het martelaarschap van Arethas en de zijnen in de stad Nadjrân in Himyar zouden er ruim vierduizend doden zijn gevallen.
Dhoe Noewas zou er snel genoeg spijt van krijgen. Keizer Justinus van Byzantium zond schepen naar de Rode Zee, waarmee troepen van koning Ella Asbeha van Ethiopië konden oversteken naar Himyar. Het kwam tot een gewapend treffen waarin Dhoe Noewas het onderspit dolf. Er zijn verschillende verhalen over zijn dood, waarvan het mooiste is dat hij uiteindelijk met paard en al de zee in zou zijn gereden.
Slachtofferrol
Zulke deemoedige mensen bestaan echter niet en het verhaal van Dhoe Noewas toont dat de Himyaritische joden niets menselijks vreemd was. Mocht u er meer over willen lezen, dan kan ik u het vorige week verschenen boekje Het joodse koninkrijk van Himyar en de christelijke martelaars van Nadjrân van Pieter van der Horst ten zeerste aanraden. Het wordt op 1 juli om 19:30 gepresenteerd in Boekhandel Van Rossum in Amsterdam, samen met de Mohammedbiografie van Marcel Hulspas. Volkskrant-journalist Maarten Keulemans zal beide auteurs interviewen.
Wie na de name dropping in de vorige paragraaf nog een full disclosure nodig mocht hebben: ik ken Van der Horst, Hulspas en Keulemans alle drie.
