Het ongelukkige premierschap van Mooie Barend

Een minister-president hoeft in het Nederlandse bestel niet per se uit de grootste regeringspartij te komen, maar het is wel al bijna vijftig jaar geleden dat de lijsttrekker van een kleinere coalitiepartner voorzitter van de ministerraad werd. Dat was in 1971, toen het kabinet-Biesheuvel aantrad. De partij van Barend Biesheuvel had het bij de verkiezingen niet verder gebracht dan de vierde plaats. Bovendien was ze ook nog eens 2 zetels kwijtgeraakt.

In de huidige situatie zijn dan je kansen om premier te worden ongeveer nul, maar een halve eeuw terug lag dat anders. Daarbij dient wel aangetekend dat Biesheuvel destijds gold als een van de absolute zwaargewichten in de Nederlandse politiek. Na de verkiezingen van 1967 was hij al eens bijna minister-president geweest. Ook toen was zijn ARP (Anti-Revolutionaire Partij, een voorloper van het CDA) bij lange na niet als grootste geëindigd, maar toch leek Biesheuvel het premierschap voor het grijpen te hebben. Pas op het laatst van de kabinetsformatie ging het alsnog mis.

Maar dat gebeurde niet in 1971, toen de ARP samen met KVP, CHU (ook beide voorlopers van het CDA), VVD en DS’70 (een rechtse afsplitsing van de PvdA) een coalitie vormde. Van dit vijfpartijenkabinet kreeg Biesheuvel de leiding. Erg lang zou het niet standhouden, maar dat was niet in de eerste plaats de schuld van de premier, zoals verderop zal blijken.

Boerderij

Biesheuvel werd geboren op 5 april 1920, volgende maand dus honderd jaar geleden. Zijn wieg stond in een boerderij in Haarlemmerliede, tussen Haarlem en Amsterdam. Zijn vader was niet alleen boer, maar ook wethouder voor de toen zeer orthodox-christelijke ARP. Barend bleek het goed te doen op school. Hij mocht dan ook ‘doorleren’. Eerst ging hij naar de mulo (destijds al heel wat) en vervolgens naar het Christelijk Lyceum in Haarlem. Hij haalde er het gymnasiumdiploma en studeerde daarna rechten aan de al even christelijke Vrije Universiteit In Amsterdam.

Al snel hierna raakte hij in de landbouwwereld verzeild. Hij werd secretaris en nadien voorzitter van de CBTB, de Christelijke Boeren- en Tuindersbond. In 1956 kwam hij voor de ARP in de Tweede Kamer. Ook maakte hij enkele jaren deel uit van het Europees Parlement, ooit een nevenfunctie, die je er als Kamerlid gewoon bij kon doen.

In het kabinet-Marijnen, dat in 1963 aantrad, werd hij minister van Landbouw. Dezelfde post bekleedde hij in het volgende kabinet onder leiding van Jo Cals en in het interim-kabinetje-Zijlstra dat hierna aantrad. In al deze kabinetten was hij ook vicepremier.

Zoals gezegd leek hij na de daaropvolgende verkiezingen op weg naar het ambt van minister-president, maar omdat hij in de formatie de ‘poppetjes’ niet rondkreeg ging de eer tenslotte naar KVP’er Piet de Jong, die daar wel in slaagde. Vier jaar later was het echter wel raak. De KVP had bij de Kamerverkiezingen weliswaar aanzienlijk meer zetels behaald dan de ARP, maar na een verlies van 7 zetels achtte deze partij het ongepast de post van minister-president op te eisen. Biesheuvel mocht het opnieuw proberen. Deze keer met succes. Op 6 juli 1971 werd zijn kabinet beëdigd.

Jonge Drees

De vooruitzichten voor de coalitie waren vanaf het begin niet erg rooskleurig en dat kwam vooral door de deelname van DS’70. Deze voor de meerderheid noodzakelijke partij werd – zoals de naam al doet vermoeden – in 1970 opgericht door een groepje dat vond dat de PvdA te veel naar links was opgeschoven. Haar lijsttrekker heette Willem Drees jr., inderdaad een zoon van. De ‘jonge’ Drees – indertijd overigens al bijna vijftig – leek in zoverre op zijn beroemde vader dat zuinigheid een wezenstrek van hem was. Hij miste echter de soepelheid, de politieke antenne en de compromisbereidheid van de oude Drees.

Al bij de eerste begrotingsbesprekingen van het kabinet liep de boel dan ook spaak. De jonge Drees eiste ingrijpende bezuinigingen en een drastische inflatiebestrijding. Daarbij wilde hij echter wel zijn eigen departement (Verkeer en Waterstaat) en dat van zijn partijgenoot Mauk de Brauw (Wetenschapsbeleid) ontzien.

Biesheuvel legde compromisvarianten op tafel die in een kabinet van een andere samenstelling wellicht gewerkt zouden hebben. Maar Drees jr. weigerde in te binden. Op 20 juli 1972 boden de DS’70’ers in het kabinet hun ontslag aan. Biesheuvel I had net iets meer dan een jaar geregeerd.

Er kwam nog wel een Biesheuvel II, bestaande uit de drie confessionele partijen en de VVD, maar dat was niet meer dan een tussenkabinetje, met als belangrijkste taak het voorbereiden van nieuwe verkiezingen. Bij die verkiezingen, in november van dat jaar, won de ARP onder lijsttrekkerschap van Biesheuvel zowaar een zeteltje, maar dat was niet genoeg. Na een langdurige formatie trad het centrumlinkse kabinet-Den Uyl aan en Biesheuvels politieke rol was uitgespeeld.

Driftbuien

Biesheuvel vervulde na zijn korte en ongelukkige premierschap nog een aantal adviseurschappen voor overheid en bedrijfsleven, maar op het eerste plan keerde hij nooit meer terug. Hij overleed in 2001 op 81-jarige leeftijd.

Tegenwoordig zal de naam Biesheuvel nog maar weinig bellen doen rinkelen. Misschien leeft hij nog het meest in de herinnering voort door zijn bijnaam: Mooie Barend. Door zijn regelmatige gelaatstrekken en rijzige gestalte beschouwden veel vrouwen hem als aantrekkelijk. Naar het schijnt had Biesheuvel ook nogal eens last van driftbuien als hij zijn zin niet kreeg, maar dat is voor een Nederlandse minister-president geen ongebruikelijke eigenschap.

Ook interessant: De korte bloei van PvdA-afsplitsing DS’70
Boek: Mooie Barend – Biografie van B.W. Biesheuvel (1920-2001)