Hirohito (1901-1989) – Keizer van Japan tijdens de Tweede Wereldoorlog

De Japanse keizer Hirohito regeerde van 1926 tot zijn dood in 1989. Hij leidde Japan onder meer tijdens de Tweede Wereldoorlog. Na de oorlog werd de macht van de keizer door een grondwetswijziging aanzienlijk ingeperkt.

Jonge jaren

Hirohito werd op 29 april 1901 geboren in Tokio, gedurende het bewind van zijn grootvader Meiji. Hij was de eerste zoon van kroonprins Yoshihito, de latere keizer Taishō, en diens vrouw Yanagihara Naruko. Zeventig dagen na zijn geboorte verliet Hirohito het hof om vervolgens opgevoed te worden door de gepensioneerde admiraal Kawamura Sumiyoshi. Toen die drie jaar later overleed, keerde Hirohito terug aan het hof.

Hirohito werd onderwezen door gerenommeerde militairen, die hem niet alleen allerlei militair-strategisch zaken bijbrachten, maar hem duidelijk maakten dat hij voor de Japanners een verheven persoon en object van devotie was. Volgens verschillende getuigen was de Japanner een vrij schuchter persoon en hield hij zich eigenlijk liever bezig met biologie dan met politiek en oorlog voeren.

Na het overlijden van zijn grootvader Meiji, werd Hirohito’s vader, tegen de verwachting in, 1912 keizer van Japan. Niet veel later werd Hirohito officieel uitgeroepen tot de kroonprins. In die hoedanigheid maakte hij verschillende reizen. In de jaren twintig bezocht hij West-Europa en deed hij ook Nederland en België aan.

Regent

Vanwege een geestelijke stoornis, die veroorzaakt zou zijn door meningitis kort na zijn geboorte, was de nieuwe keizer nauwelijks in staat om zijn functies goed te vervullen. Hirohito werd daarom in 1921 al aangewezen als diens regent. In 1924 trouwde de kroonprins en regent met zijn verre nicht Nagako Kuni, de latere keizerin Kōjun. Uit dit huwelijk werden twee zonen en vijf dochters geboren.

Keizer Hirohito

Na het overlijden van zijn vader werd Hirohito op 25 december 1926 officieel de 124e keizer van Japan. De periode van zijn keizerschap werd bekend als de Showaperiode. Hirohito koos zelf voor deze naam en wilde daarmee aangeven dat een “periode van verlichte vrede” aangebroken was. Vredig verliep het bewind van de nieuwe keizer echter allerminst. De Showaperiode werd juist gekenmerkt door oorlogen, waaronder Japans deelname aan de Tweede Wereldoorlog.

Toen Hirohito aantrad als keizer, maakte Japan een uitermate roerige periode door. Het land had te kampen met een economische crisis en politiek gezien waren er grote problemen. Politieke moorden en gewelddadige staatsgrepen waren aan de orde van de dag. Ook leger en marine speelden een grote rol in de samenleving. Dit onder meer doordat zij het recht hadden een veto uit te spreken over de samenstelling van nieuwe kabinetten.

Kokutai

Politiek gezien had Hirohito helemaal niet zoveel in de melk te brokkelen. De keizer was vooral het symbool van de natie. En niet zomaar een symbool: de Japanners kenden de keizer een goddelijke status toe. Een speciale leer waarin de goddelijke oorsprong van de keizers werd beschreven, werd bekend als de kokutai. Kort voordat Hirohito keizer werd, had de Japanse overheid de censuurregels flink aangescherpt. Kritiek op de kokutai was voortaan volledig verboden. Het verbod kwam niet uit het niets. Een deel van de bevolking verzette zich namelijk tegen de verplichte verering van de keizerlijke familie. Dat kon nu niet meer.

Conflicten

Het Japan van de jonge keizer was een koloniale macht. Tijdens de regeerperiode van keizer Meiji was Mantsjoerije in de Japanse invloedssfeer gekomen en in 1910 had het land het Koreaanse schiereiland geannexeerd. Door deze ontwikkeling kwam Japan steeds vaker in conflict met andere landen, waaronder China en de Sovjet-Unie.

De keizer mengde zich doorgaans niet in deze belangrijke buitenlandse kwesties. Vergaderingen met politici en militair verantwoordelijken woonde hij wel bij en de keizer liet zich ook wel op de hoogte brengen van allerhande ontwikkelingen, maar tijdens bijeenkomsten zweeg Hirohito meestal. En hij gaf, zoals dat van hem verwacht werd, goedkeuring aan genomen besluiten. Alle proclamaties en bevelen werden wel in zijn naam gegeven. Hirohito was officieel verantwoordelijk voor alles wat de regering in zijn naam deed.

Tweede Wereldoorlog

Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd het volk ingepeperd dat men voor de goddelijke keizer vocht. Tijdens het grootste deel van de oorlog oorlog koos de keizer zelf er echter voor om zoveel mogelijk op de achtergrond te blijven. Hij liet zich wel weer goed informeren. Hirohito was dan ook op de hoogte van de misdaden die door Japan in het buitenland werden verricht.

Toen de oorlog zich oneindig dreigde voort te slepen en een vijandelijke invasie dreigde, besloot de keizer toch enig initiatief te nemen. Prins Konoye werd door hem naar Rusland gestuurd om te onderhandelen over een vredesverdrag. Voor Japan was de situatie toen al hopeloos. Op 26 juli 1945 hadden Amerika, Groot-Brittannië en China in de Verklaring van Potsdam het land gedreigd met de “directe en totale vernietiging”. Dat er een atoombom gebruikt zou worden als Japan zich niet onmiddellijk overgaf, zou kort hierna duidelijk worden.

Japan legde het ultimatum naast zich neer. Op 6 augustus 1945 lieten de Amerikanen vervolgens een atoombom exploderen boven de Japanse stad Hiroshima. De verwoesting was enorm. Twee dagen later trokken Russische troepen het noorden van het land binnen en op 9 augustus werd een tweede atoombom afgeworpen boven de stad Nagasaki.

Capitulatie

Zowel de politieke legerleiding als de militaire top wilden toen echter nog steeds van geen overgave weten. Belangrijkste punt was dat men eerst duidelijkheid wilde hebben over de status van de keizer. De Japanners wilden dat die onaangetast bleef. De Amerikanen lieten echter weten dat de keizer na een capitulatie ondergeschikt zou zijn aan de geallieerde opperbevelhebber. De impasse werd uiteindelijk doorbroken door Hirohito zelf. Tijdens een vergadering met zijn burgerlijke en militaire raadgevers sprak hij:

“Wij moeten het onaanvaardbare aanvaarden en het onverdraaglijke verdragen.”

Hierna nam hij een radio-boodschap op waarin hij zich, voor het eerst tijdens zijn keizerschap, direct tot zijn onderdanen wendde. Hierin zei Hirohito onder meer:

“De vijand beschikt over een nieuw en verschrikkelijk wapen met de macht om vele onschuldige levens te vernietigen en onberekenbare schade toe te brengen. Zouden we moeten doorvechten, niet alleen zou dit resulteren in een ultieme ineenstorting en vernietiging van het Japanse volk, maar het zou ook leiden tot het uitsterven van de menselijke beschaving. Nu dit het geval is, hoe moeten we twee miljoen van onze onderdanen redden, of ons boeten voor de heilige geesten van onze keizerlijke voorouders? Dit is de reden waarom we de bepalingen uit de gemeenschappelijke verklaring van de mogendheden hebben aanvaard.”

Op 2 september 1945 werd de akte van overgave officieel ondertekend.

Geen vervolging

De Amerikaanse generaal Douglas MacArthur (1880-1964) werd de opperbevelhebber van de bezettingsmacht in Japan. Kort na de capitulatie liet de boomlange generaal zich fotograferen met de Japanse keizer Hirohito. De Amerikaan was veel langer dan Hirohito waardoor de keizer er wat nietig uitziet. De foto schokte de Japanners, maar desondanks moesten alle kranten de foto verplicht afdrukken.

MacArthur wilde overigens wel dat Hirohito aanbleef als keizer en niet voor een rechtbank verantwoording moest afleggen voor de Japanse oorlogsmisdaden. Volgens de Amerikaanse generaal zou dat het land destabiliseren en voer voor de communisten in China en Rusland maken. Hirohito kon het volk bij elkaar houden, zo meende MacArthur. Verschillende Japanse legerleiders moesten na de oorlog wel voor het Internationaal Militair Tribunaal voor het Verre Oosten verschijnen en werden veroordeeld tot lange gevangenisstraffen en soms zelfs tot de doodstraf. Hirohito bleef dit lot echter bespaard.

Voor de keizer veranderde er echter wel veel. Begin 1946 kondigde hij op aandringen van MacArthur de zogenaamde ‘mensheidsverklaring’ af. Hiermee ontkrachtte hij het idee dat hij afstamde van hemelse of heilige machten en maakte hij de Japanners dus duidelijk dat hij een ‘gewoon mens’ was. In 1947 moest de keizer daarnaast een nieuwe pacifistische grondwet afkondigen waarin bepaald werd dat de keizer voortaan “symbool van de eenheid van het Japanse volk” is. Zijn goddelijke status is de keizer kwijt. De soevereiniteit berust sinds de nieuwe grondwet bij het Japanse volk en de keizer is officieel geen staatshoofd meer.

Nederland en keizer Hirohito

Voor veel Nederlanders die de verschrikkingen in het Verre Oosten van dichtbij hadden meegemaakt, was Hirohito het symbool van de wrede Japanse onderdrukking in Nederlands-Indië. Zij konden het dan ook moeilijk verkroppen dat de keizer niet vervolgd werd. Toen hij in 1971 samen met keizerin Nagako een bezoek aan Nederland bracht, demonstreerde de bevolking dan ook massaal. Een van de opposanten was de toen zeer populaire cabaretier Wim Kan, die zelf een Jappenkamp overleefde en dwangarbeid had verricht aan de beruchte Birma-spoorlijn.

Toen Hirohito op zijn gemakje een bezoek bracht aan Artis waren er ook demonstranten aanwezig. Sommigen scandeerden ‘Hirohitler’. Anderen kalkten de tekst ‘Oorlogsmisdadiger’ op de muren van de dierentuin. Hirohito keerde hierna weer rustig terug naar zijn eigen land, waar de bevolking hem tot zijn dood in 1989 als keizer vereerde. Hij werd opgevolgd door zijn zoon Akihito.

Lees ook: Wim Kan en het bezoek van de Japanse keizer
Overzicht van geschiedenisboeken over Japan
Boek: Hirohito. De efficiënte buiging van de Edelman

BBC-documentaire over Hirohito

https://www.youtube.com/watch?v=57Qz4KbfDQ0