Io – De nimf die in een koe veranderde

Io is een zoetwaternimf uit de Griekse mythologie waarop de oppergod Zeus zijn oog laat vallen. In een vertelling van Ovidius wordt beschreven hoe de god de nimf in een witte koe transformeert om zijn overspel te verbergen. De vrouw van de oppergod, Hera, is alleen erg achterdochtig en neemt wraak op de jonge Io.

In de meeste overleveringen is Io de dochter van de oceanide Melia en Inachus (Inakhos), de riviergod van Argos. Ze werkte als priesteres voor Hera (Juno), de godin van het huwelijk, en werd ook wel Callithyia genoemd.

Verleid door Zeus

De god Zeus (Jupiter) zag Io op een dag uit het water komen, werd in een klap verliefd op haar en wilde de mooie nimf voor zich winnen. Hij riep haar toe:

“Meisjelief! Jij, vrouw voor Jupiter! Iedere man kan zich met jou gelukkig prijzen. (…) Kom, zoek in ‘t bos naar schaduw, nu het heet is en de zon zijn top bereikt heeft. Of durf je niet alleen te gaan, omdat er dieren schuilen? Laat je dan door een god beschermen” Ovidius – Metamorphosen I:589-594 (Vert. M. d’Hane-Scheltema)

Io die niets voelde voor deze woorden sloeg op de vlucht, maar werd al snel ingehaald door Zeus. De oppergod trok een donkere en ondoordringbare nevel om haar heen. Toen de nimf niet meer verder kon rennen, onteerde hij haar.

Hera, de vrouw van Zeus, zag van bovenaf deze nevel over het land trekken. Dit vond ze vreemd aangezien het midden op de dag was en die damp niet van een rivier of moeras kwam. De godin had sterke vermoedens dat Zeus erachter zat en weer verwikkeld was in een van zijn vele buitenechtelijk avonturen. Ze besloot haar man op te zoeken.

Transformatie

Ondertussen voelde Zeus aan dat zijn echtgenoot Hera onderweg was en hij bedacht een plan om zijn overspel voor haar te verbergen. Hij veranderde Io in een rund, die zelfs toen nog een beeldschone verschijning bleef. De god hoopte dat zijn vrouw geen achterdocht zou krijgen als zij hem met dit dier aantrof.

Toen Hera haar man aantrof met een wonderschone witte koe doorzag ze gelijk zijn plan. Toch liet ze dit niet merken en stelde algemene vragen over de aanwezigheid van het dier. De oppergod was gerustgesteld. Dit duurde echter niet lang. De godin vroeg plots aan haar man of hij het rund aan haar wilde schenken. De god moest zijn vrouw het dier toen wel geven, uit angst dat hij anders argwaan wekte.

Wraak

Io die nu Hera’s eigendom was, werd door de godin onder toezicht gesteld van Argus (Argos). Dit was een reusachtig wezen dat volgens de klassieke schrijvers een hoofd had met wel honderd ogen. Hierdoor werd het wezen ook wel ‘de alziende’ genoemd. Het sloot zijn ogen nooit allemaal tegelijkertijd. Slechts twee van de vele ogen namen steeds rust. Argus kon hierdoor Io altijd goed in het vizier houden.

Onder de hoede van het wezen met honderd ogen trok de getransformeerde nimf het hele land door en leidde ze een ongelukkig bestaan. Ovidius:

“Bij daglicht mag zij grazen. Als de zon is weggezakt, sluit hij haar op; die nek, die niets misdaan heeft, wordt geketend; boomloof en bitter smakend groenvoer zijn haar kost; als bed moet ze de grond gebruiken, ook wanneer er nauwelijks gras groeit. Het arme dier; het water dat zij drinkt is moddervuil.” Metamorphosen I 630-635 (Vert. M. d’Hane-Scheltema)

Ontmoeting met vader

Op een dag kwam Io aan bij een weide in haar geboorteplaats en zag ze haar vader en zusters. Hoewel de familie het mooie rund bewonderde en vers gras liet eten, vermoedde niemand wie het dier daadwerkelijk was.

Io wilde dolgraag vertellen wat haar was overkomen, maar toen ze haar stem gebruikte kwam er alleen een hard geloei uit. Ze bedacht een ander manier van communiceren. Toen haar vader Inachus naderde, tekende Io met haar hoef een letter in de grond. Er volgde nog een letter en uiteindelijk stond er een heel bericht over haar lot. De riviergod las de boodschap en slaakte een zucht van opluchting en verdriet. Blij omdat hij wist wat er met zijn dochter was gebeurd en bedroefd over haar lot.

De alziende Argus kwam tussen vader en dochter en leidde Io naar een eenzame weide die ver weg lag van haar familie. Het wezen nam plaats op een hoge bergtop om alles nog beter in de gaten te houden.

Bevrijding door Hermes

Zeus die de het verdriet van de eenzame Io aanzag, besloot in te grijpen. Hij stuurde zijn zoon Hermes op pad. Deze jonge god vermomde zich als geitenhoeder en reisde af naar de bergtop waar Argus had plaatsgenomen. De betoverende klanken van de herdersfluit en het verhaal over de oorsprong zorgden ervoor dat het wezen langzaam al zijn ogen sloot. Toen Argus eindelijk sliep, doodde Hermes de helper van Hera.

Nog een keer wraak

Hera plaatste als herinnering aan Argus al zijn ogen in de staart van haar favoriete vogel, de pauw. Daarna ontstak de godin in woede en nam wraak op Io. Sommige klassieke vertellingen schrijven dat ze een horzel op de nimf afstuurde. Ovidius beschreef dat het hart van Io gevuld werd met een onnoemelijke angst, alsof ze door de Erinyen werd gepijnigd.

Io sloeg weer op de vlucht en dwaalde over de hele wereld. Ze kwam Prometheus tegen die vastgeketend lag op een rots en stak de Bosporus en de Ionische Zee over, die later naar haar is vernoemd. Toen ze eenmaal in Egypte bij de oever van de Nijl kwam, richtte ze uitgeput een smeekbede naar boven. Ze vroeg Zeus of die haar kon verlossen.

De oppergod ging naar Hera toe en zwoer dat Io nooit meer tussen hen in zou komen. Met deze woorden wist hij zijn vrouw tot bedaren te brengen waarna deze een einde maakte aan de straf van Io. Tot slot kreeg de jonge vrouw ook weer haar mensenlichaam terug.

Egypte

In Egypte schonk Io een zoon aan Zeus die de naam Epaphus kreeg. Hij zou later zijn vriend Phaëton niet geloven toen die verklaarde dat hij de zoon van de zonnegod was. Io werd later soms geïdentificeerd met de Egyptische godin Isis en haar zoon met de heilige Apisstier.

Overzichtspagina Griekse mythologie
Overzicht van boeken over de (Griekse) mythologie

Bronnen ▼