Een meisje van vijftien vindt geschiedenis een stom vak en wil weten waarom het nuttig is. Ik kan daarop verschillende antwoorden geven: officiële antwoorden waarmee je je leraar tevreden stelt, een feitelijk antwoord om te weten wat het écht is en een filosofisch antwoord.
Een van de officiële antwoorden is: je leert geschiedenis omdat een beetje kennis van het verleden handig is om het heden te begrijpen. Om een voorbeeld te geven: Nederlanders zijn, meer dan andere volken, gewend over dingen te overleggen. Dat is al eeuwen zo. Het is ontstaan toen we ons land tegen het water moesten verdedigen. Dan is het wel handig om te overleggen en vanouds hebben we daarvoor ook allerlei instellingen: niet alleen voor de polder maar ook voor bijvoorbeeld het bestuur van een stad. Die overlegcultuur is ons altijd goed van pas gekomen en daarom zit ze in ons ingebakken. Als je iets weet van deze geschiedenis, begrijp je waarom politici en managers tegen een muur lopen als ze dit zouden willen veranderen. Geschiedenis kan je helpen fouten te vermijden.
Een ander officieel antwoord is dit: geschiedenis is belangrijk omdat het zinvol is kennis te maken met andere meningen dan de jouwe. Ik houd me zelf bezig met de oude Romeinen, Grieken en Egyptenaren. Die leefden heel lang geleden en de mensen wisten toen beslist minder dan wij. Veel van hun opvattingen vind ik verwerpelijk, zoals het toenmalige idee dat vrouwen ondergeschikt waren aan mannen of dat de vrijheid van rijke mensen mogelijk werd door de uitbuiting van slaven.
Andere ideeën vind ik echter de moeite van het overwegen waard. In het oude Athene dachten filosofen na over de vraag of democratie wel zo verstandig was – kunnen mensen die niet veel hebben geleerd, wel meebeslissen over moeilijke onderwerpen? Ik vind dat een belangrijke vraag en herken er iets in als ik zie dat de Tweede Kamer over talloze onderwerpen niet luistert naar experts die beter weten. Moet je luisteren naar experts en de democratie laten uithollen, of is de democratie zó belangrijk dat je foute beslissingen maar op de koop toe moet nemen? Ik weet het antwoord ook niet, maar het is fijn te zien dat we niet de enigen zijn die deze vragen stellen.
Dat waren de officiële antwoorden. Het échte antwoord is heel anders. Als iemand je vraagt waarom geschiedenis belangrijk is, stel je gewoon een tegenvraag:
“Waarom is een strandwandeling belangrijk? Of een popconcert? Of een computerspelletje?”
Je mag van leuke dingen gewoon genieten. En geschiedenis kan gewoon heel leuk zijn. Veel verhalen zijn gewoon heel spannend. Ik kan me echter wél voorstellen dat schoolboeken te veel de nadruk leggen op alles wat zo leerzaam is (zie boven) en daarmee het eigenlijke plezier bederven.
Maar ga voor de grap eens kijken in het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden, naar de tentoonstelling over Egyptische koninginnen: ik weet zeker dat je het leuk zult vinden. Of ga eens een dagje naar het Openluchtmuseum bij Arnhem om te zien hoe de wereld was waarin je grootouders zijn opgegroeid.
Ervaring
En het filosofische antwoord? Élke ervaring die we hebben, hebben we opgedaan in het verleden. Weet je dat een kruispunt gevaarlijk is? Dat heb je ontdekt in het verleden. Denken we dat werkeloosheid niet zo best is? Dat heeft de mensheid ontdekt in het verleden.
“Geschiedenis” is dus een ander woord voor “ervaring”. Een goede geschiedenisles kan je wat ervaringen bijbrengen zonder dat je het zélf hoeft mee te maken. Dankzij geschiedenis hoef je niet zelf te beleven wat oorlog is en kun je toch weten dat het heel erg is. En dankzij een héél goede geschiedenisles kun je leren dat je eigen ervaringen worden bepaald door wie jij bent en waar jij woont – en kun je ontdekken dat als je ergens anders bent geboren, je er anders over kunt denken. Je leert je vooroordelen kennen.
Ik ben soms geschiedenisleraar. En ik probeer het tweede antwoord nooit te vergeten: geschiedenis kan gewoon leuk zijn. Vragen waarom het nuttig is, is net zo vreemd als vragen wat het nut is van voetbal. Als mensen plezier hebben, is het genoeg. Als ik mensen echter kan verrijken door ze te beroven van een vooroordeel, is het beter. Maar dat gaat gewoon niet altijd. Genieten van een spannend verhaal is echter genoeg. Geschiedenis is zoiets als Harry Potter of The Hunger Games, met als enige verschil dat het echt is gebeurd.
