Jan Six: “Ik heb weer een Rembrandt ontdekt”

Kunsthandelaar Jan Six zegt opnieuw een werk van Rembrandt te hebben ontdekt. Het gaat om een Bijbels tafereel getiteld Laat de kinderen tot mij komen dat in 2014 in Keulen op de markt kwam als een schilderij van een anonieme zeventiende-eeuwse Hollandse meester. Na een bezichtiging was Six ervan overtuigd dat het om een werk van Rembrandt ging. Samen met een investeerder zou hij ruim anderhalf miljoen euro voor het werk hebben neergelegd.

Six maakte zijn ontdekking vrijdag bekend in een interview met de Volkskrant. Die timing is opvallend. Een dag eerder verscheen in NRC – de krant die eerder nog de primeur kreeg van Six’ eerste ontdekking – namelijk nog een kritisch artikel, waarin Six door collega-kunsthandelaar Sander Bijl wordt beticht van bedrog bij de aankoop van de eerste Rembrandt. Bijl beweert dat hij met Six afgesproken had de vermeende Rembrandt gezamenlijk te kopen. Deze aankoopafspraak zou echter niet zijn nagekomen. Een aantijging waar Six niet op wenste te reageren.

Mede door deze publicatie zag Six zich wel genoodzaakt sneller naar buiten te komen met het nieuws over de ‘nieuwe’ Rembrandt. Bovendien was enkele weken geleden al nieuws uitgelekt over de ontdekking van een nieuw werk van de meester, dankzij berichten vanuit museum de Lakenhal in Leiden. In dat museum is eind volgend jaar een tentoonstelling over de jonge Rembrandt te zien. Six wilde Laat de kinderen tot mij komen daar eigenlijk voor het eerst presenteren, ook omdat het dan pas helemaal in originele staat zou zijn teruggebracht.

Volgens Six maakte Rembrandt het werk rond 1628, in de tijd dat hij zich net als zelfstandig schilder in Leiden vestigde. Hij zou ook zichzelf op het werk hebben afgebeeld: helemaal achteraan, als een soort toeschouwer.

De ‘nieuwe’ Rembrandt

Laat de kinderen tot mij komen werd in 2014 te koop aangeboden door veilinghuis Lempertz in Keulen, dat het werk in Berlijn had ontdekt. Het ongesigneerde werk op canvas (vrij ongebruikelijk materiaal voor de jonge Rembrandt) heeft een afmeting van 103 bij 86 centimeter en kreeg als richtprijs 15.000 tot 18.000 euro. Dat het werk uiteindelijk werd afgehamerd op meer dan anderhalf miljoen euro kwam doordat niet alleen Jan Six, maar ook de bekende Amerikaanse kunsthandelaar Otto Naumann vermoedde dat het om een Rembrandt ging. De biedingen liepen flink op maar uiteindelijk trok Six dus aan het langste eind.

Wie een werk van Rembrandt denkt te hebben ontdekt, neemt contact op met Ernst van de Wetering. Deze gerenommeerde kunsthistoricus, jarenlang coördinator van het Rembrandt ­Research Project, wordt beschouwd als dé Rembrandt-kenner bij uitstek. Bij het zien van foto’s van het Bijbelse tafereel was de tachtigjarige Van de Wetering aanvankelijk niet overtuigd. De Volkskrant:

“Van de Wetering vond de compositie van Christus en de kinderen niet overtuigend, wees op het verschil in het kleurgebruik op de voor- en achtergrond.”

Daarnaast vond hij het vreemd dat het om een schilderij op canvas gaat, terwijl alle Rembrandts uit diens Leidse periode op paneel zijn geschilderd.

Na de aankoop liet Six op de Universiteit Antwerpen infrarood-­opnamen maken van het schilderij. Aan de hand van deze foto’s en onderzoek in een restauratieatelier in de omgeving van Londen, ontdekte hij dat de compositie er aanvankelijk anders uitzag. Er stonden heel andere figuren op. De jonge kunsthandelaar liet het werk hierna in het echt aan Van de Wetering zien, samen met de onderzoeksfoto’s. Volgens Six was de Rembrandt-autoriteit nu wél overtuigd. Het werk zou volgens Van de Wetering geschilderd zijn door Rembrandt, maar daarna zou er wel veel op “geknoeid” zijn en verschillende delen zijn overgeschilderd. De naam van Claes Moeyaert wordt wel genoemd als een van de mogelijke kunstenaars die aan het schilderij werkte. Dat was overigens geen “knoeier”.

Six laat het schilderij momenteel daarom door een restaurator onderhanden nemen. Deze moet de overschilderingen laagje voor laagje wegwerken.

Echt een Rembrandt?

Is het nou een Rembrandt of niet? Het gerenommeerde veilinghuis in Keulen dacht in ieder geval van niet en zette het werk na eigen onderzoek vrij algemeen weg als “schilderij van een anonieme zeventiende-eeuwse Hollandse meester”. Het vermeldde in de catalogus overigens al wel dat enkele figuren op het schilderij overeenkomsten vertoonden met werken uit de omgeving van Rembrandt.

Ernst van de Wetering was bij het zien van de eerste beelden van het werk als gezegd ook niet overtuigd. Helaas legt Six in zijn interview met de Volkskrant niet overtuigend uit waarom hij precies denkt dat het hier om een Rembrandt gaat. Hij wist het gewoon zeker…

“Hoe langer hij keek, hoe meer hij herkende. Dat oude dametje, was dat niet Rembrandts moeder?”

Ook wordt niet uitgelegd hoe hij Van de Wetering precies wist te overtuigen. Het Volkskrant-artikel is vooral een spannende beschrijving van de strijd om het werk. Tendens: het is de jonge kunsthandelaar weer geflikt! Waar de algemene kunstkenners en -liefhebbers vermoedelijk echter vooral op zitten te wachten is een duidelijke uitleg. Hoe komt Six precies tot zijn conclusie? Dat Six ambitieus is en kenner van Rembrandt’s werk, daarover is men het wel eens. Een kenner moet echter ook in staat zijn extern uit te leggen hoe die tot een claim kwam. Ook om de cynicus te snel af te zijn. Die zal immers snel beweren dat een toeschrijving vooral is ingegeven door financiële belangen. Een Rembrandt is immers ‘iets’ meer waard dan een anoniem werk uit de zeventiende eeuw.

Na de ontdekking van zijn eerste Rembrandt, Portret van een jonge man, publiceerde Six een boek over zijn vondst. Daarin motiveerde hij zijn toeschrijving volgens Ernst van de Wetering helaas echter onvoldoende. Tegenover NRC zei hij daarover: “Ik heb net met verbazing het hoofdstuk over de toeschrijving aan Rembrandt gelezen. Een zwak verhaal. Ik betreur het dat Jan niet langer de tijd heeft genomen om te schrijven.” Het zou goed zijn als Six zich die kritiek ter harte nam. De ontdekking van een nieuwe Rembrandt is bovendien een mooie gelegenheid het algemeen publiek eens nader kennis te laten maken met kunsthistorisch onderzoek.

Goed uitleggen waar claims op zijn gebaseerd is verder noodzakelijk omdat geen enkele toeschrijving onomstreden is. Ook over de toeschrijving van Portret van een jonge man is bijvoorbeeld niet iedereen het eens. Kenners als Taco Dibbits en Gregor Weber van het Rijksmuseum lieten eerder weten dat voor de toeschrijving van dit werk wat hen betreft meer onderzoek noodzakelijk is. In NRC is te lezen dat Six daar “geen boodschap” aan had.

Of de nieuwe Rembrandt werkelijk een Rembrandt is? Wij hebben geen idee. Jan Six zegt het.

Boek over de eerste ontdekking: Rembrandts Portret van een jonge man

Bronnen ▼