Jean Jaurès – Frans vredesactivist en socialistisch voorman

Jean Jaurès ging de geschiedenis in als de socialistische voorman en politicus die niet alleen ijverde voor het welzijn van de arbeiders, maar ook een samenleving nastreefde waarin de mens centraal zou staan. Zijn ideeën voor een betere maatschappij, wars van geweld, kostten hem uiteindelijk aan de vooravond van de Eerste Wereldoorlog het leven. Het relaas:

Jeugd en eerste stappen in de politiek

Auguste Marie Joseph Jean Léon Jaurès, zoals zijn naam eigenlijk voluit luidde, werd op 3 september 1859 geboren te Castres, een provinciestadje in het zuiden van Frankrijk niet ver van Toulouse in het departement Tarn.

Jaurès bracht het overgrote deel van zijn jeugd door op het platteland rond Castres waar zijn ouders een klein landbouwbedrijf runden. Op school ontpopte hij zich al vroeg als een bijzonder schrandere knaap en hoewel zijn ouders het niet erg breed hadden, stuurde zijn vader hem na zijn middelbare studies naar de “École normale supérieure”, een gerenommeerde instelling voor hoger onderwijs in Parijs waar hij in 1881 cum laude zijn diploma van leraar behaalde.

De eerstvolgende jaren ging Jaurès op enkele kilometer van zijn geboortestad in Albi aan de slag bij het Lycée Laperouse waar hij klassieke talen onderwees. Daar kwam verandering in toen hij in 1885 als onafhankelijke kandidaat werd verkozen voor het parlement. Het lukte hem echter niet bij de verkiezingen van 1889 zijn zetel te behouden waarop hij besloot filosofie te gaan studeren aan de universiteit van Toulouse.

Het verdere verhaal

Jaurès, die zich bij het begin van zijn politieke carrière eerder had geprofileerd als een gematigd conservatief parlementslid, veranderde radicaal van mening toen eind 1892 in de steenkoolmijnen van Camaux nabij Albi een algemene staking uitbrak nadat één van de kompels onterecht was ontslagen en de plaatselijke autoriteiten hadden geprobeerd de staking te onderdrukten. Jaurès’ openlijke steun aan de stakende mijnwerkers legde hem geen windeieren want het jaar daarop werd hij met een overweldigend aantal voorkeurstemmen gekozen tot socialistische afgevaardigde in het parlement voor het departement Tarn.

Alweer slaagde hij er echter niet in om bij de eerstvolgende verkiezingen zijn zetel te behouden. Pas in 1902 kreeg hij van de kiezers opnieuw een politiek mandaat. Twee jaar later, in april 1904, richtte hij de krant “l’Humanité” op die algauw uitgroeide tot het officiële partijblad van de Franse socialisten. Voor Jaurès vormde het dagblad een gedroomde spreekbuis waarin hij zijn ideeën kon verspreiden. Al vlug nam zijn invloed toe en werd hij één van de leidende figuren binnen de socialistische partij die op dat ogenblik ideologisch verdeeld was tussen een gematigde vleugel en de radicale, bijna Marxistische vleugel van Jules Guesde (1845-1922). Die meningsverschillen werden evenwel in 1905 bijgelegd tijdens een congres dat tussen de socialistische fracties in de Franse stad Rouen was georganiseerd. Jaurès en Guesde raakten het eens en besloten voortaan hun krachten te bundelen in één gezamenlijk socialistisch blok, de “Parti Socialiste Unifié”, hetgeen in het Nederlands zoveel betekent als de “Verenigde Socialistische partij”.

De moord op Jaurès

Eind 1913 voorspelden de spanningen tussen de verschillende Europese grootmachten weinig goeds en toen enkele maanden later op 28 juni 1914 aartshertog Frans Ferdinand van Oostenrijk en zijn echtgenote bij een moordaanslag in Sarajevo om het leven kwam, leek een oorlog onafwendbaar. Jaurès die een overtuigde antimilitarist was probeerde nog via de Duitse socialist Hugo Haase (1863-1919) die hij kort daarvoor in Brussel tijdens een congres had ontmoet, een gewapend conflict te vermijden door diplomatieke onderhandelingen voorop te stellen. Zijn pogingen om alsnog een oorlog te voorkomen vielen echter niet in goede aarde bij zowel rechts-conservatieve als links-radicale groeperingen die hem ervan verdachten Frankrijk te willen uitleveren aan Duitsland. Veel Fransen waren bovendien op revanche uit na hun nederlaag in de Frans-Duitse oorlog van 1870 en het verlies van Elzas-Lotharingen.

De 31ste juli 1914 werd Jaurès fataal. Raoul Villain (1885-1936), een 29-jarige Franse nationalist vuurde van kortbij twee schoten af op Jaurès die op een caféterras in Parijs zat te dineren. Hulp kon niet meer baten en enkele minuten later overleed Jaurès aan zijn verwondingen. Nauwelijks een paar dagen later, op 3 augustus 1914, verklaarde Duitsland de oorlog aan Frankrijk. Het was het begin van een gewelddadige stellingenoorlog die miljoenen doden zou eisen.

Sculptuur

Jaurès kreeg zijn laatste rustplaats op de stedelijke begraafplaats van Albi. In november 1924 werd zijn stoffelijk overschot echter op last van de toenmalige Franse president Gaston Doumergue overgebracht naar Parijs waar het werd bijgezet in het Panthéon naast andere beroemde Fransen. Een jaar later werd in Carmaux, waar Jaurès politiek was, te zijner nagedachtenis een imposant marmeren standbeeld onthuld. Het kunstwerk, een initiatief van het stadsbestuur, werd gerealiseerd door de Franse beeldhouwer Gabriel Pech (1854-1930).