Dit jaar besteden veel media aandacht aan ‘mei 1968’, toen een opstand van studenten aan de Sorbonne in Parijs het begin inluidde van de culturele omwenteling in de westerse wereld, in gang gezet door de protestgeneratie. Afhankelijk van de politieke voorkeur waarderen mensen dit positief of negatief.
De diverse artikelen en programma’s hebben soms een geïdealiseerde, romantische kijk op wat toen plaatsgevonden heeft. Andere programma’s laten ook mensen aan het woord die de invloed daarvan relativeren. Opvallend afwezig in deze programma’s lijkt ‘Leuven Vlaams’: Vlaamse studenten aan de Katholieke Universiteit Leuven die net zo lang demonstreerden, tot in 1968 besloten werd dat de Franstalige afdeling, met onderzoekers en studenten, de stad moest verlaten. Dit onder het roepen van leuzen als
‘Leuven Vlaams! Walen buiten!’
Vervang in die leus ‘Walen’ voor een andere bevolkingsgroep…
Vlaamse emancipatie
Voor niet-Vlamingen is het Vlaamse nationalisme moeilijk te begrijpen. In België werden echter vanaf de afscheiding van Nederland in 1830 tot halverwege de twintigste eeuw de Nederlandstalige bewoners zwaar gediscrimineerd door de Franstalige elite. ‘Vlaams is voor de boeren’, ‘Vlaams spreek je tegen dieren en tegen bedienden, in die volgorde!’. Lange tijd was het niet mogelijk om secundair onderwijs in het Nederlands te volgen. De allereerste Nederlandstalige universiteit van België werd pas in 1913 opgericht. Wie sociaal wilde stijgen, moest Frans spreken.
In Franstalige ogen was dat logisch. Frans was een wereldtaal, Nederlands slechts een streektaal. Vertaald naar hedendaagse maatstaven: waarom zou een Engelstalig persoon de landstaal spreken van een willekeurig continentaal Europees land?
De Vlaamse beweging begon in de negentiende eeuw dan ook als emancipatiebeweging. Het Nederlands was evenveel waard als het Frans. Waarom zou daarin niet gepubliceerd mogen worden? Waren zouden Nederlandstalige Belgen – minstens de halve bevolking – niet door ambtenaren in hun eigen taal geholpen mogen worden?
De Vlaamse beweging was niet automatisch een politieke beweging. Vlaams-nationalisten konden verschillende politieke standpunten hebben. In de jaren dertig werd de beweging echter gekaapt door fascisten die collaboreerden tijdens de Duitse bezetting. Na de Tweede Wereldoorlog was de Vlaamse beweging daardoor besmet – iets wat Franstaligen bleven benadrukken. Binnen de andere partijen werden Vlaamsgezinde politici op een zijspoor gezet.
In 1962 werd de taalgrens vastgelegd. Ten noorden daarvan sprak men Nederlands, ten zuiden daarvan Frans en Brussel bleef tweetalig.1 De universiteitsstad Leuven lag in het Nederlandstalige gedeelte. De Franstaligen wilden deze universiteit, opgericht in 1425, echter niet opgeven. Bovendien was het een rooms-katholieke universiteit. De bisschoppen zagen niet in waarom christenen elkaar vanwege de taal de deur zouden wijzen. De universiteit bestond daardoor uit een Nederlandstalige Katholieke Universiteit Leuven (KUL) en een Franstalige Université Catholique Louvain (UCL).
Vlamingen en Walen mengden niet
De Franstaligen waren een minderheid binnen Leuven. Een welvarende minderheid, die vrijwel uitsluitend uit elite en hogere bourgeoisie bestond. Een minderheid die volledig op zichzelf was en niet omging met de Nederlandstalige minderheid. Vervang dit door een willekeurige hedendaagse minderheid die niet de moeite doet om de landstaal te leren…
Vlamingen en Walen keken heel anders tegen de taalkwestie aan. Vlamingen gingen uit van de gemeenschap. Hoe kon je volwaardig deel uit maken van een samenleving als je de voertaal niet wilt spreken? Walen keken naar het individu. Mensen mochten zelf weten welke taal en cultuur ze handhaafden. In discussies praatten ze daardoor langs elkaar heen.
Mei 1966 vaardigden de Belgische bisschoppen een mandement uit, waarin gesteld werd dat de Leuvense universiteit tweetalig moest blijven. Hierop begonnen Vlaamse studenten in Leuven te protesteren tegen de aanwezigheid van de Franstaligen. De naoorlogse verruiming van de mogelijkheden om te gaan studeren, gangbaar in vrijwel alle westerse landen, had vooral het aantal Nederlandstalige studenten doen stijgen – voor Franstaligen was studeren daarvoor al vanzelfsprekender. Nu Nederlandstaligen de meerderheid van de studentenpopulatie vormden, was er geen begrip meer voor mensen die ten noorden van de taalgrens – op Nederlandstalig terrein – Frans bleven spreken.
De bestuurders van de Franstalige universiteit begingen zelf ook psychologische fouten. Men overwoog om de Franstalige universiteit, door middel van een zusteruniversiteit in Brussel, onderdeel te maken van ‘Groot-Brussel’. In Vlaamse media, De Standaard voorop, werd dit uitgelegd als Franstalige annexatie van de provincie Vlaams-Brabant.
Januari 2018 herhaalde Canvas een aflevering van de VRT-serie Histories uit 2002, over Leuven Vlaams. Hierin kwam monseigneur Edouard Massaux, oud-rector van de UCL, aan het woord. Indertijd zag hij op een dag de tekst ‘Walen herausch’ staan (het programma toonde daar beelden van), iets wat hij eerder gehoord had, maar dan met ‘joden’. Vlaamse studenten hadden stenen door zijn ruiten gegooid. Tegelijk toonde het programma ook de toenmalige arrogantie van Franstalige zijde, dat het Nederlands geen wetenschappelijke taal vond. Het Frans was al eeuwenlang de taal van wetenschappers, filosofen en kunstenaars. Wat doet denken aan hedendaagse pleidooien om aan universiteiten in het Engels te doceren…
Politici concludeerden dat de situatie onhoudbaar was. Unitarisme – het streven naar een ongedeeld België – was een gepasseerd station. De christen-democraten splitsten zich als eersten op in aparte (zuster)partijen voor Vlamingen en Walen, de liberalen als laatsten. In 1968 werd besloten dat de Franstalige universiteit moest verhuizen.
Louvain-la-Neuve
Dat was wellicht de enige mogelijke uitkomst. De Franstaligen meenden in een volledig Nederlandstalige omgeving blijvend een anderstalige universiteit te kunnen handhaven. Sociologisch is het onwaarschijnlijk dat zoiets lukt. Ook iets om in gedachten te houden, nu Nederlandse en Vlaamse universiteiten overstappen op het Engels…
Landelijke politici zaten in hun maag met de verdrijving van de Walen. De overheid maakte daarom middelen vrij om een nieuwe universiteitsstad naar Amerikaans model mogelijk te maken, Louvain-la-Neuve. Een aantal jaren later zou daarvoor niet zoveel geld gegeven zijn, zeker niet toen in 1973 de oliecrisis uitbrak.
De these van James Kennedy (‘Nieuw Babylon in aanbouw’, 1995), dat de culturele omwenteling van de jaren zestig in Nederland mede kon plaatsvinden omdat de opvattingen van protesterende jongeren overeenkwamen met die van (een deel) van de elite lijkt ook hier van toepassing. Vrijwel de gehele twintigste eeuw waren christen-democraten het grootst in Vlaanderen en socialisten in Wallonië. De Volksunie dreigde de confessionele hegemonie te doorbreken. Zich Vlaamsgezind tonen kon dit voorkomen. Omgekeerd wilden Vlaamse socialisten en liberalen aanvankelijk unitair blijven, om te blijven profiteren van het aantal stemmen in Wallonië.
De confessionele partij, doorgaans de behoudende tegenhanger van de socialisten, dacht de linkse studentenleider Paul Goossens in te kapselen door het een verkiesbare plaats aan te bieden. Hij weigerde. Later zou hij dagblad De Morgen oprichten.
De Volksunie zou zich van de jaren zestig tot aan haar opheffing rond de millenniumwisseling sterk maken voor pacifisme, democratische vernieuwing, sociale gerechtigheid en het milieu. In de Vlaamse politiek vervulde zij de rol van D66 in Nederland.
‘Leuven Vlaams’ ontbreekt echter in veel beschrijvingen van ‘mei 1968’. Doet de nationalistische inslag misschien te veel afbreuk aan het beeld van de protestgeneratie als idealistische wereldburgers?
Lees ook: Leuven, een Bourgondische universiteitsstad
Rubriek: Taalgeschiedenis
Boek: 1968 – You Say You Want a Revolution
1 – Duits is de derde officiële taal van België. Het betreft een streek in het oosten van het land.
