Lodewijk Napoleon (1778-1843) – Koning van Holland

De broer van keizer Napoleon Bonaparte, Lodewijk Napoleon, was in de jaren 1806 tot 1810 koning van het door Frankrijk ingelijfde Koninkrijk Holland. Wie was Lodewijk Napoleon, die zichzelf in Nederland populair maakte maar door zijn broer werd teruggefloten?

Bijnamen: ‘konijn’, ‘lamme koning’ en ‘vader der ongelukkigen’

Koning Lodewijk Napoleon Bonaparte is vooral beroemd geworden vanwege zijn mogelijke uitspraak ‘Iek ben Konijn van Olland’, waarbij hij met ‘konijn’ natuurlijk ‘koning’ bedoelde. De historiciteit van deze uitspraak is echter omstreden.

Zeker is dat de Nederlanders hem ook wel de ‘lamme koning’ koning noemden. De laatste bijnaam had ermee te maken dat hij verlammingsverschijnselen aan zijn arm had en door een rugvergroeiing met zijn voet sleepte. Er wordt ook wel beweerd dat hij ‘de lamme’ werd genoemd vanwege het feit dat hij volledig in de greep was van zijn broer Napoleon Bonaparte. Beide verklaringen zouden waar kunnen zijn, aldus historici. In elk geval noemde men hem niet ‘de lamme’ vanwege overmatig drankgebruik.

Een derde bijnaam die hij kreeg was ‘Vader der ongelukkigen’. Dit omdat hij als koning van Holland bij enkele grote rampen de slachtoffers en nabestaanden hielp.

Jeugd, militair en persoonlijkheid

Lodewijk werd geboren op 2 september 1778 in Ajaccio op Corsica. Toen hij zeven was overleed zijn vader en voedde zijn oudere broer Napoleon hem op. Van oorsprong sprak Lodewijk Italiaans, later leerde hij de Franse taal.

Hij bouwde een militaire carrière op. Zo vocht hij met zijn broer Napoleon Bonaparte in de Italiaanse Veldtocht (27 maart 1796- 17 oktober 1797), waar hij een levenslange geslachtsziekte opliep, en was hij ook aanwezig bij Napoleons campagne in Egypte (1798-1801). Nadat Napoleon zichzelf op 2 december 1804 tot keizer kroonde werd Lodewijk Napoleon van kolonel bevorderd tot brigadegeneraal en maarschalk van Frankrijk.

In 1802 huwde Lodewijk Napoleon met Hortense de Beauharnais (1783-1837), de stiefdochter van zijn broer Napoleon. Dit gearrangeerde huwelijk – waarbij Napoleons vrouw Joséphine de Beauharnais een belangrijke rol speelde – was zeer ongelukkig. Over de huwelijksplechtigheid schreef Lodewijk later:

“Nooit was een trouwplegtigheid treuriger, nimmer gevoelden twee echtgenoten levendiger de gewaarwording van alle de ijselijkheden van een gedwongen en kwalijk geplaatst trouwverbond.”

Hortense voelde zich in Nederland totaal niet thuis en vertrok regelmatig voor langere tijd naar Parijs. In 1810 ging het paar, dat drie zonen kreeg, uit elkaar.

Lodewijk Napoleon had een nogal complex karakter. Hij was zwijgzaam, zeer impulsief, makkelijk te beïnvloeden en – zo ervoer het Nederlandse volk meermalen – betrokken bij mensen die het moeilijk hadden. Ook was hij melancholiek, tobberig en had hij een broze gezondheid (mede door zijn geslachtsziekte). Lodewijk hield van het schrijven van literatuur, maar was geen groot talent.

Lodewijk Napoleon als koning van Holland (1806-1810)

Na tien jaar Franse Tijd in Nederland, wilde Napoleon Bonaparte een sterker gezag in de Bataafse Republiek. Omdat stadhouder Willem V op 9 april 1806 was overleden, stond er niks meer in de weg om Holland als satellietstaat van Frankrijk in te lijven. Zo kon Napoleon de Nederlanders nog wat straffer dwingen om belastingen te betalen voor zijn dure oorlogen. Op 5 juni 1806 stelde hij zijn broer Lodewijk Napoleon aan als ‘Konijn van Olland’. Lodewijk was hiermee de eerste koning van ons land en met zijn aanstelling was het Koninkrijk Holland geboren.

In bestuurlijk opzicht voerde Lodewijk Napoleon in Nederland goede dingen door. Zo zorgde hij voor de invoering van verplicht en voor iedereen toegankelijk onderwijs. Lodewijks systeem werd enkele jaren later door inspecteurs beoordeeld als ‘beste van Europa’. Hij voerde verder een Burgerlijk Wetboek en Lijfstraffelijk Wetboek in. Ook op nationaal-cultureel terrein was hij erg actief. Zo richtte hij in 1808 het Koninklijk Instituut op, de voorloper van de huidige Koninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen (KNAW) en zette hij het Koninklijk Museum op, het latere Rijksmuseum. Ook de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag was een initiatief van Lodewijk Napoleon.

In 1808 voegde Lodewijk nog de provincie Oost-Friesland aan het koninkrijk toe.

Militair slaagde Lodewijk Napoleon erin om een Engelse invasie op Walcheren – tussen augustus en december 1809 – met een Frans-Nederlands leger af te slaan.

Betrokkenheid kruitramp Leiden en overstroming Betuwe

Napoleon betoonde zich zeer betrokken bij de Nederlandse bevolking. Niet alleen deed hij een poging het Nederlands te leren en bleef het Nederlands de taal in politiek en aan het koninklijk hof, ook toonde hij zich zeer betrokken bij enkele grote rampen. Toen op 12 januari 1807 in Leiden een kruitschip ontplofte en ruim 150 dodelijke slachtoffers waren te betreuren, ging Lodewijk onmiddellijk met een groep soldaten naar Leiden toe om de overlevenden te helpen. Lodewijk Napoleon zorgde voor voedsel en richtte een nationaal hulpfonds op, feitelijk het eerste nationale rampenfonds uit de Nederlandse geschiedenis.

In 1809 vond een overstroming plaats in de Betuwe, waarbij Lodewijk Napoleon opnieuw zijn medemenselijkheid toonde. Twee dagen trok hij persoonlijk door de Betuwe om mensen te helpen, iedereen moed in te spreken en te zorgen voor een goede hulpverlening. Vanwege zijn betrokkenheid kreeg hij toen de koosnaam ‘vader der ongelukkigen’.

Einde van Lodewijk Napoleons koningschap (1810)

Erg prettig vonden de Nederlanders ook dat Lodewijk zich verzette tegen het Continentale Stelsel (1806-1814) van Napoleon, dat tot doel had de Engelse export te frustreren door een verbod op import van Engelse goederen op het Europese continent. Op papier voerde Lodewijk dit Stelsel wel in, maar de smokkelhandel op de kusten liet hij oogluikend toe. Verder streek Lodewijk Napoleon zijn broer tegen de haren in door te weigeren de dienstplicht in te voeren in het Koninkrijk Holland. Ten slotte dacht Lodewijk Napoleon dat zijn broer hem via de Franse medewerkers in Nederland in de gaten hield. Hij ontsloeg velen van hen en verving ze voor Nederlandse medewerkers.

In 1810 was Napoleon Bonaparte helemaal klaar met zijn vernederlandste broer en op 9 juli 1810 lijfde hij, met het Decreet van Rambouillet, Koninkrijk Holland in bij zijn keizerrijk. Lodewijk Napoleon moet dit geweten hebben want hij hield de eer aan zichzelf en deed op 1 juli voor de inlijving afstand van de Nederlandse troon. Naar verluidt, zo lezen we in het Historisch Nieuwsblad, deed zich nog een klein symbolisch drama voor kort na Lodewijk Napoleons abdicatie:

“Tijdens zijn stille aftocht – Napoleon hoorde pas een paar dagen later van zijn broers abdicatie – zou Lodewijks hond Thiel, die hij had gevonden tijdens de overstromingen in de Betuwe, door zijn koets zijn overreden en dood zijn gegaan. Het verhaal heeft het tragische imago van Lodewijk alleen maar versterkt.”

Nadat Napoleons troepen in 1813 uit ons land verdreven waren, werd Nederland wederom een koninkrijk. Ditmaal onder iemand uit het geslacht van de Oranjes: koning Willem I. Hij was de zoon van stadhouder Willem V, die in 1795 naar Engeland was gevlucht.

Boek: Biografie van Lodewijk Napoleon
Boek: Nederland onder Napoleon

De allereerste Koning: Lodewijk Napoleon

https://www.youtube.com/watch?v=fxWxjNjcMIg

Bronnen ▼