Redactie
De Nederlandse Rode Kruis-medewerkster Loes van Overeem (1907-1980) meldde zich in september 1944 bij Kamp Amersfoort. Ze bleef in het kamp en maakte zich daar vervolgens hard voor een betere behandeling van de gevangenen. Die noemden haar vanwege haar werk liefkozend de “Witte Engel” en de “Nederlandse Florence Nightingale”.
In 1938 meldde de nog gehuwde Loes zich aan voor een cursus bij het Rode Kruis, zodat ze in de toekomst verpleegsters kon bijstaan in moeilijke situaties. Toen de oorlog uitbrak werkte Loes in het Ignatius Ziekenhuis in Breda. Voor de inwoners van deze stad verliepen de meidagen zeer tumultueus. Omdat Breda het risico liep in de vuurlinie te komen liggen, gelastte de burgemeester op 11 mei 1940 de evacuatie van de stad. Na de capitulatie, vier dagen later, keerden de Bredanaren weer terug naar hun stad. Om verzwakte inwoners te ondersteunen tijdens deze terugtocht, stelde het Rode Kruis een ambulanceteam samen. Ook Loes maakte hier onderdeel van uit. Mede dankzij haar inzet keerden tientallen verzwakte inwoners terug naar huis.
Tijdens dit werk ontmoette Loes de arts Bob van Overeem, die eveneens onderdeel uitmaakte van het ambulanceteam. In 1940 verhuisde ze naar Den Haag, waar Bob als internist werkte. In 1942 traden de twee in het huwelijk. Het huwelijk bleef kinderloos.
Netwerk
Loes van Overeem kon goed netwerken. In de oorlogsjaren had ze goede connecties bij de top van de SS en de Sicherheitsdienst (SD). Mede hierdoor wist ze gratie te verkrijgen voor twee politiek gevangenen met wie ze bevriend was. Van Overeem was niet alleen begaan met het lot van haar vrienden. Ze schreef ook verschillende brieven naar vertegenwoordigers van de bezettingsmacht, waarin ze pleitte voor een betere behandeling van gevangenen. Een bezoek aan Kamp Vught maakte duidelijk dat veel gevangenen het in de kampen zeer zwaar te verduren hadden.
De verpleegster had onder meer een goede relatie met de hooggeplaatste nazi Wilhelm Harster. In 1943 liet hij het Rode Kruis in Nederland weten dat Loes van Overeem en haar man als enigen toestemming hadden om onder de vlag van het Rode Kruis kampen en gevangenissen te bezoeken. Van Overeem mocht gevangenen niet alleen onderzoeken, ze kreeg ook toestemming om medicijnen, vitaminen, ‘und so weiter’ te verstrekken. Die laatste woorden greep Van Overeem aan om een voedselactie op touw te zetten. Wekelijks werden er hierna voedselpakketten uitgereikt aan gevangenen in het hele land. Hiervoor werden op verschillende plekken in het land zogenaamde ‘smeerstations’ ingericht, waar week na week duizenden boterhammen werden gesmeerd. Daarnaast werd kleding en beddengoed ingezameld voor kampgevangenen.
Kamp Amersfoort
Van Overeem nam hierna een hok in een barak in gebruik, dat ze de naam Kamer 8 gaf. Een bed was er niet en dus sliep ze op de betonnen grond. Eten kreeg ze illegaal via de kok van de kampkeuken. Toen het de kampcommandant duidelijk werd dat Van Overeem niet zou vertrekken, liet hij haar een matras en een bed brengen. En uiteindelijk kreeg ze ook toestemming het lot van de gevangenen te verbeteren. Dat Van Overeem goede connecties had bij de top van de SS, speelde hierin een grote rol. Enkele weken na haar aankomst werd een permanente post van het Rode Kruis in Kamp Amersfoort ingericht. Kort na de oorlog kreeg Van Overeem de vraag hoe ze dit alles klaargespeeld had. Volgens Het Vrije Dagblad reageerde ze als volgt:
“Ik ken deze Duitschers. Ik wind ze om mijn pink. En het gekste is, dat zij dachten de kleine Hollandsche de baas te zijn.”
Mannen van Putten
Loes van Overeem was ook in Amersfoort toen 661 mannen uit Putten in het kamp arriveerden. De mannen waren opgepakt als vergelding voor een actie van het verzet. Van Overeem kreeg toestemming de mannen medisch te keuren. Dankzij die keuring mochten 59 mannen weer terug naar huis. De overige mannen werden hierna naar concentratiekampen als Bergen-Belsen, Beendorf en Ladelund gebracht. Na de oorlog keerden slechts 48 mannen terug.
Kampcommandante
Op 19 april 1945 droegen de Duitsers het kamp over aan het Rode Kruis. Een groot deel van de bewakers had, met het naderende einde van de oorlog in zicht, op dat moment al de benen genomen. Aangezien Van Overeem de officiële vertegenwoordigster van het Nederlandse Rode Kruis was, kreeg zij het gezag over het kamp, waar toen nog zo’n vijfhonderd gevangenen verbleven. De Rode Kruis-medewerkster was nu officieel Kampcommandante.
Op 5 mei 1945 gaven Duitse legerleiders zich over aan de geallieerden en was duidelijk dat voor Nederland de oorlog voorbij was. Loes van Overeem riep ‘haar gevangenen’ hierna voor een laatste keer bijeen op de appèlplaats van het kamp en sprak de volgende woorden:
Met groote blijdschap treed ik bij dit laatste plechtige appèl voor Uw front om U allereerst nog eens van ganscher harte geluk te wensen met de capitulatie, welke over eenige minuten, een feit zal zijn en welke voor U allen de bevrijding en den terugkeer naar Uw familie in zich houdt. Dit is een historisch moment voor ons kamp, het voormalige beruchte Polizeiliche Durchgangslager Amersfoort, waarvan gij allen ereburgers zijt.
Op deze plaats is gedurende bijkans vijf jaren van gewelddadige Duitsche overheersing door talloze kranige landgenooten geleden, gestreden en gebeden; en velen, wier geest steeds een lichtend schijnsel zal blijven uitstralen, hebben hier voor het vaderland hun leven gelaten. Wij gedenken hen op dit plechtige moment met een minuut stilte…
Met groote ontroering hebben wij allen gisteravond het heuglijke bericht vernomen, dat het einde beteekent van de namelooze ellende, welke de vijandelijke schanddaden aan ons land en onze landgenooten hebben toegebracht; het einde van de geestelijke slavernij en van het onvrije leven van duizenden in concentratiekampen en gevangenissen. Aan hen allen, die vandaag de ijzeren deuren, de tralies en het prikkeldraad zien wijken, denken wij thans met een gevoel van grenzeloze opluchting. Er zullen helaas duizenden van hen geestelijk en lichamelijk gebroken zijn, ja de meesten ook ver van huis en haard verdreven. Wij bidden hun herstel en spoedige terugkeer toe. Ik ben innig dankbaar, dat gij althans in de laatste weken zoodanig op een reeds bevrijd plekje vaderlandschen grond hebt kunnen leven, dat de meesten Uwer zoo gezond en veerkrachtig mogelijk naar huis kunnen terugkeeren; innig dankbaar, dat Amersfoort geen tweede Vught met zijn fusillades en ontvoeringen is geworden.
Ik wensch U allen persoonlijk toe, dat Uw geestkracht zoodanig zal zijn gebleven, dat gij ieder op Uw plaats en in Uw kring zult kunnen medewerken aan een spoedig herstel van Nederlands volkskracht. Slaat allen de handen ineen, om na terugkeer Uw gezin weder gelukkig te maken, en eendrachtig ernaar te streven de wonden van de Duitsche overheersing te heelen. Weest daarbij, in overeenstemming met den geest van het Roode Kruis, barmhartig, werkt daarnevens mede aan een rechtvaardige berechting van hen, die het Nederlandsche volksleven in den oorlogstijd hebben geschaad, doch laat U daarbij niet door persoonlijke haatgevoelens leiden.
De leden van ons Oranjehuis, die dezer dagen reeds in ons land zijn teruggekeerd, in de eerste plaats onze Koningin, en onze regeeringspersonen zullen ons zonder twijfel voorgaan in plichtsbetrachting, trouw aan de Nederlandsche tradities, en godsvrucht.
Moge ons aller daden in den eerstkomenden tijd zijn fier en klaar, gelijk de kleuren van de Nederlandsche vlag, die ik thans op deze historische plek zal ontplooien.
Medaille en laan voor Loes van Overeem
In 1979 ontving Loes van Overeem de Henry Dunant-medaille, de hoogste onderscheiding van het Internationale Rode Kruis. En in 2008 werd de weg bij het voormalige kamp in Amersfoort naar haar vernoemd: de Loes van Overeemlaan. De bijzondere Rode Kruis-medewerkster overleed op 24 oktober 1980. Ze werd 72 jaar oud.
Boek: Dagboek uit Kamp Amersfoort, 1942
Boek: Hier om te helpen – 150 jaar Nederlandse Rode Kruis
Bronnen ▼
– https://nos.nl/video/2031116-loes-van-overeem-was-de-witte-engel-in-kamp-amersfoort.html
– http://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Ziegenhardt
– https://nos.nl/video/2031117-loes-van-overeem-over-kamp-amersfoort.html
– http://www.omroepgelderland.nl/nieuws/2132107/Kamp-Amersfoort-overgedragen-aan-het-Rode-Kruis
– Herinneringscentrum Kamp Amersfoort
