In een septembernacht in 1979 vlogen elektricien Peter Strelzyk en metselaar Günter Wetzel met hun gezinnen (in totaal vier volwassenen en vier kinderen) hun vrijheid tegemoet. Ze hadden hun buik vol van het leven onder het repressieve bewind van de Oost-Duitse DDR en maakten zelf een heteluchtballon waarmee ze ontsnapten naar het Westen. Vanaf een opstijgplek vlakbij hun woonplaats Pößneck in Thüringen vlogen ze over het vijf kilometer brede Sperrgebiet, dat Oost- en West-Duitsland van elkaar scheidde. De Duitse filmmaker, cabaretier en (stem)acteur Michael Bully Herbig, die in eigen land bekender is dan in Nederland, verfilmde deze waargebeurde ontsnapping. Zijn in 2018 uitgekomen speelfilm “Ballon” werd onlangs door Cinéart op DVD uitgebracht.
Grenzen zijn meestal bedoeld om mensen buiten te houden, zo niet in de Duitse Democratische Republiek (DDR). Nadat Duitsland na de Tweede Wereldoorlog in tweeën gesplitst raakte, zouden vele Oost-Duitsers emigreren naar het Westen, onder andere vanwege de grotere economische mogelijkheden en de vrijheid in de Bondsrepubliek. Om een verdere leegloop te voorkomen, werd in 1952 de grens tussen Oost en West door de DDR-regering afgesloten. Hoge hekken, wachttorens en patrouilles van de grenspolitie moesten ontsnappingen voorkomen. Betreden van de zogenoemde Todesstreiffen, een tien meter brede strook voor de grens, was dodelijk. Als het je al gelukt was om de landmijnen te omzeilen, kon je doodgeschoten worden door bewakers, die het bevel hadden gericht te schieten. Met de bouw van de Berlijnse Muur in 1961 werd ook ontsnappen vanuit Oost- naar West-Berlijn een levensgevaarlijke onderneming. Inwoners van de DDR waren gevangenen in hun eigen land.
De grens
De ongeveer twee uur durende speelfilm Ballon begint met een eerste nachtelijke ontsnappingspoging per ballon. De zelfgemaakte metalen bak onder de ballon kan niet alle acht personen houden, dus de Strelzyks gaan met zijn vieren (twee volwassenen en twee kinderen). De gebruikte stof voor de ballon neemt in de lucht echter teveel vocht op en de gasflessen bevriezen, waardoor ze te vroeg dalen en neerkomen zonder de grens overgevlogen te zijn. De leeggelopen ballon, die door Günter Wetzel is gemaakt door lappen stof aan elkaar te naaien, moeten ze achterlaten vlakbij de grens. Wanneer de autoriteiten het ding hier aantreffen, startten ze een klopjacht die geleid wordt door de fanatieke Oberstleutnant Manfred Seidel van de Stasi, de Oost-Duitse veiligheidsdienst. “Waarom laten we ze niet gewoon gaan?” vraagt hij aan de verantwoordelijke grensbewaker. “Als ze denken dat ze daar gelukkig worden.” Hij peilt slechts de betrouwbaarheid van de militair, want in werkelijkheid gelooft hij heilig in de wetten van de DDR. “Wat zouden we zijn zonder deze grens?” zo besluit hij zijn verhoor. “Die maakt ons wie we zijn. Eenieder die die schendt, schendt ons. Jou en mij.”
Waarom de gezinnen Strelzyk en Wetzel naar het Westen willen, wordt in de film niet precies duidelijk gemaakt. Aannemelijk is echter dat de ouders hun kinderen een toekomst gunnen in vrijheid. In het begin zien we al hoe jonge scholieren geïndoctrineerd worden en hoe er van hen verwacht wordt dat ze trouw de socialistische heilstaat zullen dienen. Het wantrouwen van de overheid naar haar eigen burgers wordt beklemmend weergegeven doordat de hoofdpersonen schrikken van elke blik die door een onbekende op hen geworpen wordt. Iedereen kan een geheim agent zijn. Wanneer de vijfjarige Peter Wetzel zijn juf vertelt dat zijn vader met een naaimachine werkt, schuilt daarin al een gevaar. De man gebruikt het apparaat immers om de verschillende lappen stof voor de tweede, bontgekleurde ballon aan elkaar te naaien. Dit materiaal kan niet in één keer en in dezelfde winkel aanschaft worden, want ook dat zou het wantrouwen kunnen wekken van de dankzij de inzet van burgerinformanten alomtegenwoordige Stasi.
Vrijheid
“Ballon” is in Nederland in het najaar van 2019 door Cinéart uitgebracht op DVD en ook On Demand te bekijken. Speelduur: 120 minuten.
