Wie in Griekenland in de ochtend van 21 april 1967 de radio aanzette, werd verrast door militaire marsmuziek en de aankondiging dat er tanks stonden in de straten van Athene en dat de Grondwet was opgeschort. Die nacht had een groep rechtse legerofficieren onder leiding van brigadegeneraal Stylianos Pattakos en de kolonels George Papadopoulos en Nikolaos Makarezos de macht gegrepen.
Toen de ochtend aanbrak was Griekenland in handen van de militairen en zaten alle vooraanstaande politici, inclusief premier Panagiotis Kanellopoulos, vast. Een groot deel van de opgepakte Grieken werd de eerste dag vastgehouden in de Ippodromos, een paardenrenbaan in Glyfada, sommigen werden in koelen bloede doodgeschoten.
Politieke crisis
In mei 1967 stonden verkiezingen gepland in Griekenland en het had er alle schijn van dat de centrumlinkse partij van voormalig premier Georgios Papandreou als winnaar uit de bus zou komen. Mogelijk zou de partij een coalitie aangaan met Verenigd Democratisch Links, dat door rechts werd gezien als een bondgenoot van de (verboden) communistische KKE. Dat was onaanvaardbaar en het vooruitzicht op een politieke crisis werd gebruikt als excuus voor de militaire coup. Dat Papandreou in 1965 een aantal rechtse officieren uit het leger wilde verwijderen, zal ook hebben meegespeeld.
Tanks op het Syntagmaplein
De staatsgreep van 21 april 1967 was tot in de puntjes voorbereid, want binnen no-time hadden militairen het Griekse parlement, de nationale televisiezender en het koninklijk paleis bezet. Georgios Papandreou werd gearresteerd bij een nachtelijke inval in zijn villa in Kastri. Op vrijwel hetzelfde tijdstip werd ook zijn zoon Andreas gearresteerd, nadat gewapende soldaten zijn huis binnenvielen. Andreas Papandreou vluchtte naar het dak, maar gaf zich over toen één van de soldaten een pistool op het hoofd van zijn 14-jarige zoon (en latere premier) George Papandreou zette.
De Griekse koning Constantijn nam ondanks de oproep van de wettelijke regering geen afstand van de coupplegers en zweerde hen in als premier en ministers van de nieuwe regering. Contstantijn kreeg daar later spijt van en deed in december een poging tot een tegencoup. Die actie mislukte en de koning vluchtte met zijn familie naar Rome, waar hij tijdens de rest van het militaire bewind in ballingschap verbleef.
De grootste bondgenoot van de Griekse junta waren de Verenigde Staten, die het rechtse regime prefereerden boven een linkse regering. De VS leverden ook wapens aan het kolonelsregime.
Letter ‘Z’ in de ban
Mikis Theodorakis en Melina Mercouri
Ook theater, muziek en andere culturele uitingen kwamen op een zwarte lijst te staan. De componist Mikis Theodorakis werd in augustus 1967 gearresteerd wegens het oprichten van een ‘communistische’ verzetsbeweging en al zijn muziek werd verboden – maar de (illegale) verkoop van zijn platen verdubbelde juist. Zangeres en actrice Melina Mercouri ging in vrijwillige ballingschap en voerde in vele landen actie tegen het dictatoriale regime, na de val van de junta keerde ze weer terug naar Griekenland.
Zelfs de letter Z ging in de ban. De uitspraak van de letter Zita is namelijk hetzelfde als het Griekse ‘hij leeft’ (ζήτα), een verwijzing naar de leus die in 1963 tijdens de protesten na de moord op de linkse politicus Grigoris Lambrakis in Thessaloniki werd gescandeerd. Regisseur Costa-Gravas maakte in 1969 de film ‘Z’ (met muziek van Theodorakis) naar het gelijknamige boek van Vassilis Vassilikos, die duidelijk een aanklacht was tegen de Griekse junta.
Studentenopstand 1973
De studentenopstand van 17 november 1973 geldt als het hoogtepunt van het verzet tegen het kolonelsregime. De opstand op de Polytechnische Universiteit in Athene werd met grof geweld neergeslagen toen het leger met tanks het gebouw bestormde. Daarbij zijn volgens officiële cijfers 24 mensen omgekomen, maar het werkelijke aantal ligt waarschijnlijk hoger.
Na de studentenopstand deed Dimitrios Ioannidis, een van de juntaleiders, een greep naar de macht. Op 25 november zette hij Papadopoulos af en installeerde hij zijn vriend Phaedon Gizikis als president van Griekenland. Een jaar later organiseerde Ioannidis een staatsgreep op Cyprus, wat de aanleiding zou worden voor de Turkse invasie op het eiland – en uiteindelijk ook de val van de Griekse militaire dictatuur inleidde. Op 24 juli 1974 werd de democratie in Griekenland hersteld.
Na de val van de junta werden Papadopoulos, Makarezos en Pattakos ter dood veroordeeld. Maar die straf werd later omgezet in een levenslange gevangenisstraf. George Papadopoulos overleed in 1999 in de gevangenis. Nikolaos Makarezos en Stylianos Pattakos werden in de jaren 90 vanwege gezondheidsproblemen vrijgelaten en mochten hun straf thuis verder uitzitten. Makarezos overleed in 2009, Pattakos in 2016.
