Een nevendoel
In jullie voorwoord staat dat de bevrijding van Nederland voor de geallieerden in zekere zin bijzaak was. Hoe zat dat eigenlijk?
“De westelijke geallieerden hadden na de uitbraak uit Normandië feitelijk maar één hoofddoel, namelijk Duitsland zo snel mogelijk op de knieën krijgen. Dat was ook de intentie van veldmaarschalk Montgomery met de operatie Market Garden: een snelle doorstoot over de grote rivieren in Nederland, een doorbraak naar het IJsselmeer en vervolgens in hoog tempo via de Noordduitse Laagvlakte naar Berlijn. Na Market Garden werd de lijn-Eisenhower gevolgd, namelijk een goed voorbereide opmars richting Ruhrgebied – het industriële hart van Duitsland – en vervolgens naar Berlijn. De bevrijding van Nederland had in deze plannen geen prioriteit, dat was een nevendoel. Vandaar dat de geallieerden ook nooit serieus hebben overwogen de Vesting Holland aan te vallen.
In Nederland is vooral Operatie Market Garden bekend. Is er misschien niet een beetje te veel aandacht naar die operatie gegaan?
“Dat vinden we feitelijk wel. Vandaar dat we in ons boek beginnen met de Slag om de Schelde. Die zou heel anders zijn verlopen als Market Garden niet had plaatsgevonden. Als de geallieerden in september 1944 de Scheldeoevers hadden aangepakt, zou de verovering ervan zeer vermoedelijk redelijk vlot hebben plaatsgevonden en had Antwerpen maanden eerder als geallieerde aanvoerhaven kunnen fungeren. En, de Zeeuwen zou veel ellende bespaard zijn gebleven.
Overigens is het goed te begrijpen dat Market Garden veel aandacht trekt, omdat het inderdaad een bijzonder spectaculaire en tot de verbeelding sprekende operatie is geweest.
Natuurlijk ging lang niet alles goed. Wat was wat u betreft nou een grote blunder?
“Achteraf gezien Market Garden. Veel operaties in Brabant en Limburg verliepen moeizaam, zonder dat van blunders kan worden gesproken. De geallieerden gebruikten in een aantal gevallen wel erg veel geweld, zoals het bombardement van Dinxperlo. Op Witte Donderdag 29 maart 1945 werden er 37.000 granaten op dat dorp in de Achterhoek afgevuurd. Ook de ‘vergisbombardementen’ op Nijmegen en Doetinchem zijn dubieus. De aanval op de Waalbrug bij Zaltbommel eind april 1945, was ook geen schoolvoorbeeld van zorgvuldige planning.
En wat verliep juist heel goed?
“Toen in maart 1945 het geallieerde offensief boven de grote rivieren losbarstte, verliep dat opvallend snel. Daarin speelde mee dat de organisatie van de Duitsers in elkaar stortte waardoor de geallieerden meer risico’s konden nemen. In hun opmars in het noorden van Nederland hoefden ze bijvoorbeeld hun flanken niet te beschermen omdat de Duitsers niet meer in staat waren die te bedreigen.
Had de regering in ballingschap eigenlijk nog iets te zeggen over welke gebieden als eerste werden bevrijd?
“De regering in ballingschap had sowieso weinig gezag, laat staan macht. Ze kon wensen uiten, maar had geen invloed op de operaties. Wat ze wel deed was de bevolking in bezet Nederland informeren en in de bevrijde gebieden een organisatie opbouwen, het Militair Gezag.
Heeft de Hongerwinter en het feit dat met name in West-Nederland veel mensen stierven van de honger de geallieerde plannen nog beïnvloed?
“Niet in operationele zin. Wat de geallieerden wel deden was proberen in het voorjaar van 1945 voedselhulp te regelen. Daartoe werd ook onderhandeld met de Duitsers, die er niet onwelwillend tegenover stonden. Seyss-Inquart en de zijnen hadden er geen belang bij dat de ellende en chaos in de Vesting Holland volledig uit de hand liepen, dat zou hun eigen positie alleen maar schaden. Militair gezien heeft de Hongerwinter echter geen invloed gehad op geallieerde plannen.
Seyss-Inquart deed nog pogingen om met de westelijke geallieerden in gesprek te komen zodat hij kon onderhandelen over een mogelijk neutrale status voor West-Nederland. Hoe werd hierop gereageerd door de geallieerden?
“Die hebben die suggestie niet serieus genomen. De westelijke geallieerden wisten dat ze de strijd vrijwel gewonnen hadden en daarom geen concessies hoefden te doen. Seyss-Inquart was bang dat de geallieerden West-Nederland zouden aanvallen, vandaar zijn aandringen op een neutrale status. Echter, de geallieerden waren helemaal niet van plan de Vesting Holland aan te vallen. Dat zou een mensenverslindende operatie kunnen worden met ook veel burgerslachtoffers. De militaire noodzaak ontbrak, omdat het Derde Rijk op het punt stond in elkaar te storten. Alleen, Seyss-Inquart wist niet dat de geallieerden geen aanvalsplannen hadden!
In de stad Groningen werd in april 1945 nog dagenlang gevochten terwijl de geallieerden op andere plekken in die periode nog maar weinig weerstand kregen. Waarom werd er zo hevig gevochten?
Hoe werd koningin Wilhelmina na de oorlog ontvangen? Werd ze er nog op aangekeken dat ze in 1940 met haar familie het land ontvluchtte?
“Dat speelde toen niet of nauwelijks een rol. Verreweg de meeste Nederlanders waren dolblij dat de koningin weer in Nederland terug was. Men was ook trots op haar stoere rol tijdens de oorlog in Londen. Dat het koningshuis in de jaren vijftig onder vuur kwam te liggen had veel meer te maken met het ‘gedoe’ rond Juliana en Bernhard en natuurlijk vooral door de Greet Hofmansaffaire.
Boek: Nederlandse Bevrijdingsoorlog – De rafelranden van een grimmige strijd, 1944-1945
Ook interessant: Wachten op de bevrijding
…of: Operatie Market Garden: doelen, tijdlijn en gevolgen
Bekijk dit boek bij:
