Olivier de Serres (1539-1619) – De vader van het Franse boerenleven

Elk jaar weer gaat half Nederland in de zomer naar Frankrijk. Vanwege de prachtige natuur, maar natuurlijk ook: het Franse boerenleven, het lekkere eten, de landerijen… Al die Franse heerlijkheden hebben we voor een groot deel te danken aan iemand die ze in Frankrijk zelf ‘de vader van de Frans agricultuur’ noemen: Olivier de Serres (1539-1619).

Wie op doorreis is naar Zuidelijk Frankrijk en langs het stadje Villeneuve de Berg rijdt, in de streek de Ardèche, ziet hem al van verre staan: het rijzige standbeeld van renaissanceman Olivier de Serres. Het was hier vlakbij, in landgoed Pradel, waar hij zijn hele leven heeft gewoond en waar nu ook een museum over hem is gevestigd. En alhoewel hij in ons land relatief onbekend is, zijn er in Frankrijk zelf maar liefst 14 (!) biografieën over deze populaire Fransman verschenen.

Wie was deze man, en waarom heeft hij zoveel invloed gehad op het Franse plattelandsleven? Om dat te begrijpen, moeten we misschien even een zijstapje maken naar het Frankrijk van toen, zo in de tweede helft van de zestiende eeuw.

De kleurrijke koning Hendrik IV – een goede vriend van Olivier, waarover later mee – was aan de macht. Frankrijk had te kampen met vele godsdienstoorlogen (de Hugenoten waren in opkomst), er waren extreme weersomstandigheden en epidemieën en plunderingen waren aan de orde van de dag. Kortom, Frankrijk lag ‘op z’n gat’.

Elke zondag kip in de pot

Om totale chaos te voorkomen, ondernam koning Hendrik IV onorthodoxe maatregelen. Voortaan moesten boeren met alle egards worden behandeld. Immers, pas als zij te eten hebben, heeft ook de rest van het land te eten. Hendriks bekende uitspraak luidde:

‘Elke boerenfamilie zal elke zondag een kip in de pot hebben.’

Belastinginners was het vanaf nu verboden nog langer gereedschap, vee, en paarden te confisqueren. Soldaten die vruchtbaar land doorkruisten, werden streng gestraft. Nederlandse boeren werden ’ingevlogen’ om te helpen bij het inpolderen van land. En, ten slotte, werd Oliver de Serres gevraagd om advies.

Nieuwe producten

En dat advies gaf hij. Braakliggend terrein werd voortaan gebruikt om veevoer mee te produceren. Land kreeg weer de tijd om te ‘herstellen’. En hij bevorderde irrigatiesystemen en voorheen onbekende gewassen als mais, aardappels (‘witte truffels’), suikerbieten, katoen en rijst werden geteeld. De maatregelen van Hendrik – en Olivier – hielpen. In 1610 was Frankrijks agricultuur volledig hersteld, ja, zelfs beter dan ooit. Boeren hadden hun kip en zelfs zoiets als wijn was nu bereikbaar voor elke Fransman, arm of rijk.

Nieuwe methoden van Olivier de Serres

Oliver was geboren als zoon van welgestelde protestantse lakenhandelaren op het landgoed Pradel, waar hij z’n hele leven doorbracht. Het was hier dat hij experimenteerde met nieuwe wetenschappelijke methoden in de landbouw – in dat opzicht was hij met zijn nieuwsgierigheid een typische renaissanceman. Zijn empirische benadering resulteerde uiteindelijk in het razend populaire boek Théatre dÁgriculture (1600), dat vele drukken beleefde. Hiermee introduceerde hij een nieuwe, meer effectieve manier van landbouw bedrijven.

Over zijn persoonlijke leven weten we dat hij een overtuigd protestant was. Zo leidde hij als jongeman zo tussen 1560 en 1570 meerdere acties van de lokale Hugenoten. Een gelovig man als hij was, was hij zelfs diaken in de kerk van Villeneuve de Berg. Een ander wapenfeit: Olivier was verantwoordelijk voor de moerbeirage in Frankrijk – hij introduceerde zelfs het maken van kleding van de stam van de moerbeiboom. Ook was hij een autoriteit op het gebied van de zijderups.

Hendrik, de tolerante koning

Met zijn goede vriend Hendrik liep het overigens minder goed af dan met Olivier de Serres zelf. Op 14 mei 1610 werd Hendrik vermoord door de monnik Francios Ravaillac, die geen vertrouwen had in een koning die calvinist was geweest. Al eerder waren er moordaanslagen op hem gepleegd, onder andere in 1593 en in 1594. In 1598 vaardigde Hendrik het Edict van Nantes uit, waardoor de religieuze vrijheden van de protestanten werden gegarandeerd en de Hugenotenoorlogen werden beëindigd. Hendrik was de eerste Franse koning van het Huis Bourbon. Hij werd opgevolgd door zijn achtjarige zoon Lodewijk XIII. Zijn moeder Maria dé’Medici trad tot 1617 op als regentes.

~ Jeannette Verleg
www.jeannettekoockt.nl