Operatie Pedestal – Het gevecht om Malta

In 1916 vond een grote zeeslag plaats bij het Deense Jutland tussen de Britse en Duitse marine. Twee vloten van tientallen slagschepen en kruisers namen het tegen elkaar op. Hoewel de Britten zware verliezen leden, kon de Duitse vloot geen doorbraak forceren. Dit verhaal zal bij veel lezers met een historische interesse bekend zijn. Wat minder mensen zullen weten, is dat de Royal Navy in 1942 een qua grote vergelijkbare vloot bijeenbracht, voor een nog moeilijkere missie dan het in toom houden van de Duitse marine, namelijk het bevoorraden van het belegerde Malta. Journalist Max Hastings (1945) boekstaaft het verhaal van deze gewaagde onderneming in Operatie Pedestal.

De marine is, volgens Hastings, een wat ondergeschoven kindje in de geschiedschrijving over de Tweede Wereldoorlog. In vergelijking tot de (land)legers en luchtmachten is er niet zo veel over gepubliceerd. Wellicht omdat in Atlantische wateren grote zeeslagen zijn uitgebleven. Dit is niet terecht, want de marine vervulde een essentiële rol tijdens de Tweede Wereldoorlog. De auteur typeert de Royal Navy dan ook als de meest uitmuntende Britse strijdmacht tijdens de oorlog en geeft hiervoor een aantal steekhoudende argumenten. De vloot verrichtte evacuaties en later invasies en hield de scheepvaartroutes open, die noodzakelijk waren voor het overleven van Groot-Brittannië.

Voorgeschiedenis

Zoals een goed historisch werk betaamd, wordt eerst uitgebreid ingegaan op de voorgeschiedenis van het konvooi. De oorlogssituatie in Groot-Brittannië en Malta wordt geschetst. Deze was midden 1942 niet best. De Britse troepen waren in het Verre oosten verslagen door Japan en in het defensief in Noord-Afrika. Hoewel de Verenigde Staten hun intrede hadden gedaan in de oorlog, hadden de geallieerden nog geen technisch overwicht en overmacht aan schepen en manschappen.

De toenmalige Britse kolonie Malta, als enig eiland in de Middellandse Zee nog niet in handen van de Asmogendheden, zuchtte onder Duitse en Italiaanse bombardementen en de voedselsituatie was nijpend. Eerdere bevoorradingsmissies waren door Duitse en Italiaanse aanvallen op een ramp uitgelopen. Naar verwachting kon Malta het tot maximaal september 1942 volhouden, waarna het zou moeten capituleren. Hastings buigt zich over de vraag hoe de oorlog zou zijn verlopen als het eiland was gevallen. Historici discussiëren al langer over deze vraag. Sommigen betogen dat, als de Duitsers en Italianen Malta in handen hadden gekregen, zij de strijd in Noord-Afrika hadden kunnen winnen. Anderen zijn van mening dat het strategische belang van het eiland tijdens de Tweede Wereldoorlog schromelijk wordt overdreven.

Konvooi

Hastings kiest niet duidelijk voor de ene of andere visie. Hij betoogt wel dat als de geplaagde Britse troepen weer een nederlaag hadden geleden, het de vraag is of de Britten en premier Winston Churchill dat (in moreel opzicht) aan hadden gekund. Churchill wist dat er koste wat het kost iets moest worden ondernomen om het Maltese volk en garnizoen te ondersteunen. Hij gaf opdracht tot het sturen van een konvooi naar het eiland, dat moest worden geëscorteerd door een sterke vloot van de Royal Navy. Vooraf was duidelijk dat lang niet alle schepen – die honderden kilometers moesten varen door wateren die werden gecontroleerd door Duits-Italiaanse zee- en luchtstrijdkrachten – Malta zouden bereiken. Dat was ook niet het geval. De meer dan zestig marine- en koopvaardijschepen werden in de snikhete augustusdagen van 1942 geteisterd door veelvuldige aanvallen van Duitse en Italiaanse vliegtuigen, onderzeeboten en andere schepen, waar zij zich verwoed tegen verdedigden. In naam betrof het een konvooi, maar als je hetgeen volgde in ogenschouw neemt, kun je het zonder overdrijven als een zeeslag typeren. Hastings heeft lof voor de manschappen die dapper optraden, maar bekritiseert ook de fouten die aan beide kanten gemaakt werden. Als sommige beslissingen eerder of later waren genomen, had de bevoorradingspoging heel anders kunnen aflopen.

Stijl

Door de schrijfstijl van de auteur word je meegezogen in het verhaal. Bij tijd en wijle leest het boek als een avonturenroman en hoop je vurig dat toch in ieder geval enkele schepen zullen slagen in hun bevoorradingsmissie. Hastings weet de persoonlijkheden van een aantal deelnemende officieren treffend te schetsen met al hun sterke en zwakke kanten. Hierdoor kun je je als lezer goed in het verhaal verplaatsen. De journalist heeft een vlotte schrijfstijl, die wordt gekenmerkt door zo nu en dan een kwinkslag. Een beschrijving van het gedrag en houding van de aan het konvooi deelnemende marinemensen sluit hij als volgt af: “Veel van de mannen die met Pedestal meevoeren waren van een leeftijd waarop ze scheten laten onweerstaanbaar grappig vonden, en ze waren er sowieso toe geneigd.” Dit vergroot het leesplezier.

Het resultaat is een haast filmisch epos waarin naast de wederwaardigheden van de deelnemende schepen, ook ruim aandacht is voor de (persoonlijkheid van de) manschappen van de marine en de koopvaardij, maar ook voor tal van technische details over verschillende type vaartuigen: van slagschepen en koopvaarders tot onderzeeboten. Hierdoor krijgt de lezer een compleet beeld van alle facetten van deze complexe operatie, die als je kijkt naar de middelen die werden ingezet en de prestaties die werden geleverd, in de geschiedschrijving tot nu toe niet de aandacht heeft gekregen die hij verdient. Ter illustratie, in het overzichtswerk van Antony Beevor over de Tweede Wereldoorlog, wordt Pedestal in het geheel niet genoemd. Met dit boek geeft Max Hastings de manschappen en schepen die in augustus 1942 een doortocht naar Malta probeerden te banen, alsnog de plek in de geschiedenis die zij verdienen.

Eerder gepubliceerd op Tracesofwar.nl

Boek: Operatie Pedestal – Max Hastings