De verwoesting van Nijmegen (1944): nieuwe inzichten in Engelstalig boek

Nijmegen heeft op 22 februari herdacht dat daar in 1944, toen zeventig jaar geleden, bijna achthonderd mensen om het leven kwamen bij een ‘vergissingsbombardement’. Amerkaanse bommenwerpers, die Duitse steden hadden moeten bestoken, lieten 71 clusterbommen en 144 bommen van ieder 500 pond vallen boven de Nijmeegse binnenstad. 763 mensen kwamen om, bijna 1.250 gebouwen werden verwoest en duizenden mensen raakten dakloos.

Het was nog maar het begin. Zeven maanden later, toen de Operatie Market Garden vastliep op de mislukte Slag om Arnhem, werd Nijmegen ‘frontstad’ van het bevrijde Zuid-Nederland. Tijdens die gevechten, en in de ‘Granatentijd’ die volgde tot de definitieve bevrijding van de stad in maart 1945, werden meer huizen vernield en vielen meer slachtoffers onder de burgerbevolking dan door het bombardement.

Nederland was die dag vaker slachtoffer van geallieerde bombardementen: ook in Arnhem, Deventer en Enschede vielen bommen. Door de Duitse propagandamachine werden de bombardementen onmiddellijk aangegrepen voor een campagne met als motto dat je het niet van je ‘vrienden’ moet hebben, wat niet wegnam dat de geallieerde soldaten die in maart 1945 de bevrijding defintief bevestigden met groot enthousiasme werden binnengehaald.

Ongelukkige samenloop

De bommenwerpers waren eigenlijk onderweg naar de Duitse stad Gotha, maar als gevolg van een ongewoon hoog wolkendek van meer dan 7000 meter waren veel vliegers elkaar direct na het opstijgen al kwijt. Langdurig werd aangenomen dat een resterende groep veronderstelde dat ze hun bommen lieten vallen op de stad Kleef. Veertig jaar na de ramp concludeerde Alfons E. Brinkhuis in zijn boek De fatale aanval – Het bombardement op Nijmegen (1984, pdf) dat Nijmegen het slachtoffer was geworden van een ongelukkige samenloop van omstandigheden.

‘Geoorloofd gelegenheidsdoel?’

In 2009 baarde Joost Rosendaal, docent politieke-cultuurgeschiedenis aan de Radboud Universiteit, echter opzien door in Nijmegen ’44 – Verwoesting, verdriet en verwerking aan te tonen dat een deel van de bemanningsleden wel degelijk wist dat ze Nijmegen aanvielen. Met zijn station en spoorwegemplacement vormde de stad een ‘geoorloofd gelegenheidsdoel’. De door hem geïnterviewde overlevende bemanningsleden wisten echter niet zeker of doelen in bezet gebied wel mochten worden gebombardeerd.

Feit is dat de bommen niet op het spoor, maar op de binnenstad terechtkwamen. Het bombardement op Nijmegen was dus geen vergissing maar, om de woorden van een Amerikaanse generaal te gebruiken, eerder een ‘faux pas’.

Met deze conclusie zorgde de auteur voor beroering. Maar zijn conclusies werden ondersteund door sterke argumenten en het boek is helder en overtuigend geschreven. Bovendien wordt beschreven hoe Nijmegen zeven maanden later ook nog de wals van Market Garden moest verwerken, tot de definitieve bevrijding frontstad was en na afloop ernstiger in puin lag dan bij voorbeeld Rotterdam.

Engels

Maar de conclusies van Rosendaal zijn in het Nederlands geschreven, en daardoor slecht toegankelijk voor Amerikaanse onderzoekers, die zich overigens nog steeds met de ramp bezighouden. Uitgeverij Van Tilt heeft de zeventigste herdenking van het bombardement aangegrepen voor de uitgave van een Engelstalige versie van het rijk geïllustreerde werk.